Akkerboterbloem (Ranunculus arvensis)

Het volgende verhaal dat op de site van Floron staat verklaard prima waarom deze plant vroeger vaker werd waargenomen dan nu. "De standplaats van Akkerboterbloem is een open, vrij droge kalkrijke en leemrijke akker, vooral onder wintergraan. De zaden rijpen eerder dan het graan en worden door de haakvormige uitsteeksels door mens en dier verspreid. Vooral de schapen die na de oogst het land begraasden namen de zaden in hun vacht mee. Deze akkergebonden soort is de laatste tientallen jaren vrijwel geheel uit ons land verdwenen. Aangepast aan de oorspronkelijke landbouwmethodes van schoffelen dan zaaien, is er nu geen kans meer voor deze plant. Machinaal werken, sterke bemesting en chemische bestrijding hebben voor vrijwel geheel verdwijnen gezorgd. In Zuid-Limburg en langs de IJssel zijn nog enkele groeiplaatsen.". Op verschillende plaatse heb ik gelezen dat juist deze Boterbloem anemonine bevat, een stof die zeer giftig is voor dieren en mensen. Bovenstaande verhaal verklaart waarom Akkerboterbloem nu op de rode lijst staat als Zeer bedreigd. Hij is door het bovenstaande verhaal dan ook zeer sterk achteruitgegaan (75-100%). Akkerboterbloem bloeit in Mei, Juni en Juli.

Als je Boterbloem bij Google intypt blijkt dat er heel veel soorten zijn.

• Akkerboterbloem (Ranunculus arvensis) - Zeer zeldzaam
• Behaarde boterbloem (Ranunculus sardous) - Algemeen
• Blaartrekkende boterbloem (Ranunculus secretaris) - Algemeen
• Bosboterbloem (Ranunculus polyanthemos subsp. nemorosus) - Zeer zeldzaam
• Egelboterbloem (Ranunculus flammula) - Algemeen
• Grote boterbloem (Ranunculus lingua) - Algemeen
• Gulden boterbloem (Ranunculus auricomus)  - Vrij zeldzaam
• Kalkboterbloem (Ranunculus polyanthemos subsp. polyanthemoides) - Zeer zeldzaam
• Kleine boterbloem (Ranunculus parviflorus) - Zeldzaam
• Knolboterbloem (Ranunculus bulbosus) - Algemeen
• Kruipende boterbloem (Ranunculus repen) - Algemeen
• Scherpe boterbloem (Ranunculus acris) - Algemeen

En als je Ranunculus (de familie waar de Boterbloem toe behoort) bij Google intypt krijg je nog eens 9 soorten:

• Gewoon/vreemd speenkruid (Ranunculus ficaria) - Algemeen
• Fijne/zilte/grote waterranonkel (Ranunculus aquatilis/peltatus) - Algemeen
• Kleine waterranonkel (Ranunculus trichophyllus) - Zeldzaam
• Klimopwaterranonkel (Ranunculus hederaceus) - Zeldzaam
• Penseelbladige waterranonkel (Ranunculus penicillatus)  - Zeer zeldzaam
• Stijve waterranonkel (Ranunculus circinatus) - Algemeen
• Vlottende waterranonkel (Ranunculus fluitans) - Zeldzaam
• Witte waterranonkel (Ranunculus ololeucos) - Zeldzaam
• Zilte waterranonkel (Ranunculus baudotii) Zeldzaam

Een lange lijst dus!! Dit geeft aan dat als iemand zegt "ik zag een Boterbloem" dan moet het antwoord moet zijn. "Welke van de 11 soorten.  En ze lijken ook nog allemaal op elkaar. (althans een heleboel). Dus bijna overbodig om te zeggen dat een goede flora echt nodig is. Alle Ranunculus soorten zijn giftig voor vee, maar hun onaangename smaak zorgt dat het vee ze vanzelf laat staan. Vergiftiging kan wel optreden wanneer boterbloemen overvloedig voorkomen in reeds afgegraasde weiden waar weinig eetbaars overgebleven is.

Het bovenstaande verhaal verteld precies waar deze boterbloem het liefst groeit "een open, vrij droge kalkrijke en leemrijke akker, vooral onder wintergraan".

De gele kroonbladeren hebben een boterachtig, waterafstotend, oppervlak waar de plant zijn naam aan ontleend. Een mooi verhaal over de gele kleur is te vinden op een pagina van Nature Today.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring

• Frysk: Kroanbûterblom
• English: Corn Buttercup
• Français: Renoncule des champs
• Deutsch: Ackerhahnenfuss
• Espanõl: ?
• Italiano: Ranuncolo dei campi
• Svenska: Åkerranunkel
• Norsk: Piggsoleie
• Dansk: Ager-Ranunkel

De Engelse naam is Corn Buttercup. Dit betekent "graanboterbloem". De uitgebreide verklaring wordt uitgelegd bij het hoofdstuk Algemeen.

De Franse naam is Renoncule des champs. Dit betekent "ranonkel van het land". Het woord Ranonkel wordt uitgelegd bij de wetenschappelijke naam. De woorden "van het land" worden weer bij het hoofdstuk Algemeen uitgelegd.

De Duitse naam is Ackerhahnenfuss. Acker betekent natuurlijk "akker". Hahnenfuß betekent "hanevoet/poot". Veel boterbloemen hebben ingesneden bladeren. Ze zijn soms zo diep ingesneden, dat de bladschijf uit verschillende los­se blaadjes is samengesteld. In dit typische boterbloemblad zag men vroeger enige gelijkenis met een vogelpoot, vandaar de volksnamen Kraaienpoot en Hanenvoet. In Duitsland heet elke vertegenwoordiger van de Ranonkelfamilie Hahnenfuß.

Voor de verspreiding van Akkerboterbloem in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is mij onbekend?

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Ranuncolo dei campi. Dit betekent "ranonkel van het land", net zoals de Franse naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Åkerranunkel. Dit betekent ook "akker-ranonkel".

De Noorse naam is Piggsoleie. Dit betekent "puntige boterbloem", waarschijnlijk verwijzend naar het stekelvormige vruchtbeginsel zoals wij dit kennen onder de naam Egelboterbloem (Ranunculus flammula). Maar echt zeker weten doe ik dit niet. Soleie is de Noorse benaming voor de Boterbloemfamilie waartoe deze plant behoort. Soleie komt van soløye dat "zonneoog" betekent.

De Deense naam is Ager-Ranunkel. Ager betekent "een bewerkt stuk land". Dus ook "akker-ranonkel".

Ecologie

Bodem
Zonnige, open plaatsen op vrij droge tot vochtige, matig voedselrijke, kalkrijke, leemrijke grond (leem, zandige klei, klei, mergel en löss).

Groeiplaats
Akkers (wintergraanakkers), zelden op ruderale plaatsen en op omgewerkte grond.

Verspreiding

Nederland
Zeer zeldzaam in Zuid-Limburg en misschien nog in het rivierengebied. Vroeger ook elders.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam. Zeer sterk afgenomen.

Wallonië
Zeldzaam in de zuidelijke Ardennen.

Wereld
Oorspronkelijk uit Midden-Europa. In het Middellandse-Zeegebied, oostelijk tot in Noord-India en noordelijk tot in West- en Midden-Europa. Ingeburgerd in Noord-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten