Bijvoet (Artemisia vulgaris)

Bijvoet is een echte kosmopoliet. Hij komt echt overal voor, zoals het verspreidingskaartje ook weergeeft. De plant prefereert dan ook zandgrond. Dus op elk braakliggend terrein is het de eerste plant die er groeit. Bijvoet produceert pollen die hooikoortsklachten kunnen veroorzaken. Op de website van Det Norske Ordbok las ik dat 200.000 Noren allergisch zij voor Bijvoet-pollen (2015). Omdat deze plant als hij nog niet bloeit makkelijk is te verwarren met Alsemambrosia (Ambrosia artemisiifolia), Boerenwormkruid (Tanacetum vulgare) en Phacelia (Phacelia tanacetifolia staat er op de site van Floron een handige zoekkaart. Het is een composiet met alleen buisbloem en in Juli tot in September staat hij in bloei.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

In Nederland komen minstens 5 soorten Artemisia soorten voor:

• Absintalsem (Artemisia absinthium) - vrij zeldzaam
• Bijvoet (Artemisia vulgaris) - algemeen
• Rechte alsem (Artemisia biennis) - vrij zeldzaam
• Wilde/Duinaveruit (Artemisia campestris) - Zeldzaam
• Zeealsem (Artemisia maritima) - Vrij zeldzaam

De naam is ontstaan uit het oud Hoogduitse woord biboz, later bivuoz. Dit is een oud werkwoord wat stoten/botsen betekent. Bedoeld werd dat het kruid werd fijngestampt en als specerij werd gegeten, bij "bij" de spijs werd "gestoten"

Ook is er een bijgelovig verhaal bekend (al sinds 23-79 na Chr.) dat als je deze plant in je schoenen doet, je moeheid zou voorkomen. Plinius beschreef dit. Dit verhaal bleef honderden jaren bestaan want ook Rembert Dodoens  (zeventiende eeuw!!) haalt dit aan.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Blanke aalst
• English: Mugwort, Common Wormwood, Felon Herb, Sailors Tobacco wort, St John's plant
• Français: Armoise vulgaire, Armoise citronnelle, Herbe de feu, Herbe de la Saint-Jean, Herbe royale, Tabac de Saint-Pierre
• Deutsch: Beifuß
• Espanõl: Artemisia
• Italiano: Amarella, Assenzio selvatico
• Svenska: Gråbo
• Norsk: Burot
• Dansk: Grå-Bynke

Er zijn (minstens) vijf Engelse namen: 

1. Mugwort: Op de Engelse wikipedia site staan een aantal vermoedelijke verklaringen voor het woord Mug:  
   1. In de Angelsaxische Nine Herbs Charm wordt het woord Mucgwyrt genoemd.  Dit is puur volksetymologie. Het woord zou de zelfde klank hebben als Mugwort
   2. Meer zeker is dat de plant sinds de ijzertijd gebruikt werd in dranken.
   3. Andere bronnen zeggen dat Mugwort afgeleid is van het Noorse woord Muggi wat "moeras betekent, en van het Duitse woord "wuertz" wat "wortel " betekent.  De wortel werd in vroegere tijden gebruikt als middel om muggen (en speciaal Motten) te verwijderen.
   4. Het Oud-engels woord voor Mugwort is "mucgwyrt" waar Mucg een variatie kan zijn van het Oud-engelse woord voor Mug "mycg". Wort komt van het Oud-engelse Wyrt wat "wortel/kruid of plant" betekent, wat weer gerelateerd is aan het Oud-duitse Wurz (wortel) en het Oud-noorse woord Urt wat "plant" betekent.
   5. Wort wordt over het algemeen in het Engels gebruikt voor een plant die geneeskrachtige werkingen heeft of waardevol is als voedsel.
2. Common Wormwood: Common betekent "gewoon" en het woord Wormwood zou omstreeks 1400 na Chr.  zijn ontstaan uit het oude woord voor Absint alsem "vermouth" maar dit wordt toch gezien als volksetymologie. Over de echte oorsprong van het woord is men nog onzeker. Als je de woorden Common Wormwood opzoekt wordt je wel doorverwezen naar Absintalsem (Artemisia absinthium).
3. Felon Herb: Felon betekent " serieuze moord" en Herb betekent natuurlijk weer "kruid". Wat ik bij de vorige naam al verklaarde is deze plant nauw verwant met de AbsintAlsem. Met behulp van deze plant werd het beruchte Absint gemaakt. Ik weet het niet zeker maar ik kan mij voorstellen dat bij te veel inname van Absint iemand tot moord in staat was.
4. Sailors Tobacco wort: Dit betekent "vissers tabakskruid". Gedroogd was deze plant een prima vervanger voor echte tabak. Ik heb het vermoeden dat het speciaal "vissers" tabakskruid was omdat sommige Artemisia soorten veel aan de kust voorkwamen (Artemisia maritima?).
5. St John's plant: In de middeleeuwen stond deze plant bekend als Cingulum Sancti Johannis. Er werd toen gezegd dat John de baptist (Johannes de Doper) een gordel droeg gemaakt van deze plant. Maar er waren in die tijd talloze bijgeloven rond deze plant, een krans gemaakt van Bijvoet zou bescherming bieden tegen moeheid, zonnesteken, wilde beesten, boze geesten etc. Als de plant maar verzameld werd op de Sint-Jans avond (de avond voor 24 Juni?).

Voor de verspreiding van Bijvoet in Engeland zie deze kaart.

Er zijn (minstens) zes Franse namen: 

1. Armoise vulgaire: Armoise betekent "alsem" en vulgaire "gewoon". Dit omdat er meerdere Alsem/Artemisia soorten zijn.
2. Armoise citronnelle: Armoise heb ik net al verklaard. Citronelle betekent "citroen". Een van de Alsem soorten wordt gezien als citroengras maar het is niet Bijvoet.
3. Herbe de feu: Herbe betekent weer "kruid" en De fue betekent "van vuur". Dit omdat (hierboven) genoemde kransen van Bijvoet in het vuur gegooid werden of deze plant is de eerste die na een brand verschijnt.
4. Herbe de la Saint-Jean: Dit betekent "kruid van Sint-Jan". Dit heb ik al bij de vijfde Engelse naam uitgelegd.
5. Herbe royale: Dit betekent "koningskruid". Een vreemde naam voor Bijvoet want meestal krijgt Basilicum (Ocimum) deze naam toebedeeld om etymologische redenen.
6. Tabac de Saint-Pierre: Dit betekent "tabak van Sint-Pierre". Het Tabak heb ik al uitgelegd bij de vierde Engelse naam. Waarom Sint-Pierre weet ik nog niet.

De Duitse naam betekent "bijvoet" dus gelijk aan de onze.

De Spaanse naam is Hierba de San Juan: Hierba betekent "kruid" en San Juan betekent "Sint-Jan". 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt,

Er zijn twee Italiaanse namen.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

1. Amarella. Amarella komt van Amarulentus (Latijn) en betekent "bijtend". Dit duidt op de bittere/bijtende smaak van de plant.
2. Assenzio selvatico. Dit betekent "wilde absin talsem". Bijvoet is de wilde variant van Alsem waarmee de drank Absintalsem van werd gemaakt.

De Zweedse naam is Gråbo: Dit woord bestaat uit twee delen. Grå betekent "grijs" en Bo betekent "bewoner van". Met bewoner van grijs wordt waarschijnlijk de grijze kleur aan de onderkant van sommige Alsem-soorten bedoeld.

Voor de verspreiding van Bijvoet in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Burot. Bu betekent letterlijk "huisvesting" maar ook "boerderij". Rot betekent "wortel". Dus totaal gezien "boerenwortel". Persoonlijk denk ik dat Bijvoet in Noorwegen vaak was/is te vinden bij boerderijen.

De Deense naam is  Grå-Bynke: Grå betekent "grijs" en Bynke betekent "alsem". 

Ecologie

Bodem
Zonnige tot licht beschaduwde, vrij open plaatsen op droge tot vochtige, voedselrijke, omgewerkte grond (vrijwel alle grondsoorten, maar op veen en klei alleen op plekken waar de grond met zand vermengd is).

Groeiplaats
Rivier- en kanaaldijken, bermen, zeeduinen (vergraven plaatsen en plekken waar het duinzand met steenslag of organisch afval is vermengd), braakliggende grond, humeuze ruigten, haventerreinen, industrieterreinen, langs spoorwegen (spoorwegterreinen), waterkanten, akkers (akkerranden, met name mais), sterk verruigde plantsoenen, tussen straatstenen, heggen en bossen (lichte plekken in loofbossen, oeverwalbossen en langs bospaden).

Verspreiding

Nederland
Algemeen, maar in het noordoosten plaatselijk wat minder algemeen.

Vlaanderen
Zeer algemeen.

Wallonië
Zeer algemeen, maar zeldzaam in de Ardennen.

Wereld
Europa en Azië. Ingeburgerd in Noord-Amerika en op een paar andere plaatsen.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten