Algemeen
Bilzekruid spreekt tot de verbeelding. De plant maakt onderdeel uit van de Nachtschadefamilie (Solanaceae) en die zijn alle giftig. Bilzekruid gaat nog een stapje verder. Deze giftigheid staat tot in den treure op vele sites beschreven dus daar ga ik niet veel meer aan toevoegen. Op zowel de Nederlandse als de Duitse Wiki-pagina staat na de beschrijving een interessant verhaal over de geschiedenis en die beruchte giftigheid van Bilzekruid. Ook de Engelse Wiki-pagina doet een aardige duid in het zakje. Wat deze sites nauwelijks noemen is dat deze prachtige plant, bezet met (klier)haren, een inheemse plant is en best wel zeldzaam is. Bilzekruid is de enige Hyoscyamus-soort die in Nederland in het wil voor komt. Bilzekruid bloeit in Juni tot en met Oktober.
Verklaring Nederlandse naam
Hoe komt een Nederlandse naam tot stand?
Nederlandse plantennamen zijn te vinden op een standaardlijst opgesteld door FLORON en Naturalis. Nieuwe Nederlandse namen voor wilde planten worden niet zomaar gekozen. Een comité van Nederlandse en Vlaamse taxonomen beoordeelt de voorstellen. Zelf een voorstel voor een nieuwe naam doen, mag natuurlijk. Zeker als de nieuwe soort zelf is gevonden. Iedereen vanaf Nederlands sprekend België tot aan Friesland moet tenslotte weten dat het om dezelfde plant gaat.
Vaak hebben planten al een Nederlandse naam. Dat is bijvoorbeeld het geval bij soorten die al geruime tijd in België voorkwamen, en bij cultuurgewassen. Voor namen van cultuurgewassen wordt ook gebruik gemaakt van de Standaardlijst van Nederlandse namen van cultuurplanten van NAK tuinbouw.
De commissie voor Nederlandse Plantennamen bestaat uit de volgende disciplines:
- Naturalis biodeversity center, sectie Botanie, Leiden
- Nationale Plantentuin, Meise (België), 3 personen
- FLORON Nijmegen
Ik kan nog geen eenduidige verklaring vinden voor het woord Bilze dus voorlopig hou ik het even voor onbekend
Meer
Zie ook de wetenschappelijke verklaring
Namen in andere talen
- Frysk: Bilzekrûd
- English: Henbane
- Français: Jusquiame noire
- Deutsch: Schwarzes Bilsenkraut
- Espanõl: Beleño negro
- Italiano: Giusquiamo nero
- Svenska: Bolmört
- Norsk: Bulmeurt
- Dansk: Bulmeurt
Verklaring Buitenlandse namen
De Engelse naam is Henbane. Bane betekent "ding dat de dood veroorzaakt/vergif/ruïneren". De uitleg is niet meer nodig. Wat het voorvoegsel Hen betekent is mij onbekend.
Voor de verspreiding van Bilzekruid in Engeland zie deze kaart.
De term "bilzekruid" is ontleend aan het Latijnse jusquiamos , jusquiamus , van het Latijnse hyoscyamos , hyoscyamum en van het Griekse ὑοσκύαμος ( huoskúamos ), dat dezelfde betekenis heeft, morfologisch gezien " varkensboon " . Dit is een toespeling op de episode in de Odyssee waarin de magiër Circe de metgezellen van Odysseus in varkens transformeerde door ze een drankje met bilzekruid te laten drinken. Maar Ulysses was immuun dankzij een plantaardig tegengif , moly , dat Hermes hem gegeven had. Sommigen interpreteren deze episode als een metafoor die bestialiteit (het varken) tegenover de rede stelt. De ‘virulente’ nachtschades, waartoe ook bilzekruid behoort, worden echter veelvuldig genoemd in verhalen over de metamorfose van de mens naar een dier: lycantropie bijvoorbeeld, of algemener spreken we van therianthropie . Ze kunnen namelijk bijzonder krachtige hallucinaties opwekken, zoals de hallucinatie dat ze de vorm van een dier aannemen en het gedrag van dat dier overnemen.
Noir betekent zwart. Zie de paragraaf Verklaring wetenschappelijke naam
De Duitse naam is Schwarzes Bilsenkraut. Dit is de Duitse benaming voor een variant op de Nederlandse naam. Zoals eerder gezegd de verklaring voor Zwart (zchwartzes) is onbekend
Voor de verspreiding van Bilzekruid in Duitsland zie deze kaart.
De Spaanse naam is Beleño negro. Dit is de Spaanse benaming voor de Duitse naam.
In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Italiaanse naam is Giusquiamo nero. Dit is de Italiaanse benaming voor de Franse naam.
De Zweedse, Noorse en Deense naam is min of meer gelijk, Bolmört/BulmeurtBulmeurt. Bol of Bul betekent "bolvormig". Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid". Dus totaal betekent dit "bolvormig kruid. Waarschijnlijk word hier de, harige, bolvormige vruchtdozen bedoelt die keurig op een rij op de stengel blijven staan.
De verspreiding van Bilzekruid in Zweden is mij onbekend. Ik kon geen verspreidingskaart vinden/
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Zonnige, open plaatsen (pioniervegetatie) op droge, matig voedselrijke tot zeer voedselrijke, vaak kalkrijke, verstooorde of omgewerkt, vaak stenige grond (zand, klei en stenige plaatsen).
Groeiplaats
Zeeduinen, op vloedmerkgordels aan de kust, bermen, bij boerderijen, aan de voet van muren, puinstortplaatsen, bouwterreinen, langs spoorwegen (spoorwegterreinen), kalkrijke ruigten, ruderale plaatsen, vuilnishopen, moestuinen, door vee afgetrapte kanten van dijken en waterkanten (op vloedmerkgordels langs rivieren, bijv. grindbanken langs de Maas).
Verspreiding
Nederland
Zeldzaam in de Hollandse en Zeeuwse duinen en in het rivierengebied. Elders zeer zeldzaam.
Vlaanderen
Zeer zeldzaam. Het meest langs de Maas, in de duinen en nabij stedelijke gebieden.
Wallonië
Zeer zeldzaam.
Wereld
Oorspronkelijk uit Europa. (Warm-)gematigde streken in Europa en Azië. Ingeburgerd in Noord-Amerika, Zuid-Australië en Nieuw-Zeeland.
Copyright
Planten in het nieuws
Een opvallende opgraving en een interessant achtergrondverhaal.
Verspreiding Bilzekruid
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
