Echte koekoeksbloem (Silene/Lychnis flos-cuculi)

Deze Silene valt niet op door de iets verdikte kroonbuis (zoals bij alle Silenes) maar door zijn markante kroonbladeren. Het zijn er vijf maar dan ook weer in vieren gespleten. Het geen, zeker na vochtig weer, soms een beetje rommelig over komt. Ze zijn paars/lila van kleur. Naar mijn weten is er geen enkele andere wilde plant met zulke kroonblaadjes. In de bladoksels van de Echte koekoeksbloem vind je vaak het zogenaamde koekoeksspog, slijm met luchtblaasjes afkomstig van de larve van een schuimcicade. Dit 'spog' komt terug in het verhaal van Natuurverhalen.nl. Die Schuimcicade ((Philaenus spumarius) heeft trouwens niet alleen voorkeur voor deze plant. Andere planten, ook tuinplanten zoals Lavendel, zijn erg populair. De Echte koekoeksbloem bloeit in Mei, Juni en Juli tot soms ver in de herfst.

Er komen minstens negen soorten Silenes soorten in het wild voor in Nederland:

• Avondkoekoeksbloem (Silene latifolia subsp. alba) - algemeen
• Blaassilene (Silene vulgaris) - algemeen/veel ingezaaid
• Dagkoekoeksbloem (Silene dioica) - algemeen
• Echte koekoeksbloem (Silene flos-cuculi) - algemeen
• Kegelsilene (Silene conica) - zeldzaam/soms ingezaaid
• Nachtkoekoeksbloem (Silene noctiflora) - zeldzaam
• Nachtsilene (Silene nutans - zeldzaam
• Pekbloem (Silene armeria) - algemeen/verwilderd
• Prikneus (Silene coronaria) - algemeen/exoot

Een mooi verhaal over deze plant is te vinden op de site van Natuurverhalen.nl

Hoogzomer zijn slootkanten en open plekken in het bos roze gekleurd door een overvloed aan bloemen van ‘gewone’ koekoeksbloemen. Waarom zijn de blaadjes van de ‘echte’ koekoeksbloem zo gerafeld? Heeft de koekoeksbloem iets met de koekoek te maken? Het antwoord op deze vragen is te vinden in deze tragische liefdesgeschiedenis, luister:

Lang geleden woonde aan de rand van een wetering, niet ver van de natte weiden, een mooie, wijze heks, Silene genaamd. Zij hulde zich altijd in prachtige roze en paarse gewaden. Nooit klopten de zieken uit de wijde omgeving tevergeefs aan haar deur.

In die dagen leefde er ook een trotse tovenaar, Cuculus genaamd. Met zijn mooie grote ogen en prachtige hermelijnen mantel verleidde hij menige vrouw. Deze trotse tovenaar kon zelf de stralende ogen van de mooie heks Silene niet weerstaan. Hij viel voor haar liefde en verliet zijn vrouw en kind voor haar. De heks en de tovenaar hadden alleen maar oog voor elkaar en alras kwam uit deze liefde een prachtige dochter voort. Het drietal leek volmaakt gelukkig, tot er een nieuwe vrouw in het leven van de tovenaar verscheen en hij Silene inruilde voor een ander. Zijn dochtertje kwijnde weg zonder de liefde van haar vader.

In grote wijsheid besloot de mooie heks Silene dat deze tovenaar een ramp was voor zijn nageslacht, hij zou nooit meer een kind mogen teleurstellen door zijn onverantwoordelijke gedrag. Ze veranderde hem in een saaie, bruine vogel, die moeizaam door het luchtruim vloog. En om de schande kompleet te maken moest hij de hele dag als een kind zeuren om koekjes “koek koek, koek koek”, zodat in de verre omgeving iedereen hoorde waar die slechte vader zat. Daarom zijn de mensen hem koekoek gaan noemen. Zo zorgde Silene er voor dat iedereen zou weten dat hij een onverantwoordelijke vogel was, die zijn eigen kinderen verliet. Maar om te voorkomen dat de kinderen van de koekoek vaderloos achterblijven, legt de koekoekmoeder sindsdien haar eieren in het nest van een ander vogelpaar dat wel liefdevol voor de opvoeding zal gaan zorgen.

Maar de wijze heks stak de hand ook in eigen boezem. Ze was zo beschaamd dat ze met al haar wijsheid niet had voorzien dat ze een mislukte vader had verleid. Silene veranderde zichzelf in een plant, met roze en paarse bloemen, de kleuren van haar favoriete gewaden.

Op een mooie zomerdag ontdekte de betoverde koekoek Coculus, dat de heks die hem had betoverd, zichzelf ook had veranderd in mooie paarse bloemen. Hij was zo kwaad over zijn eigen lot als lelijke, domme vogel, dat hij de blaadjes van deze roze bloemen kapot trok. Tot vandaag de dag zien we dat de roze bloemen van de ‘echte’ koekoeksbloem gerafeld zijn. En nog steeds spuwt de koekoek, als hij de kans krijgt zijn boosheid op haar. Daarom zien we in de bladoksels van deze bloem vaak het witte spuugschuim van de koekoek zitten, waardoor de mensen deze bloem de koekoeksbloem zijn gaan noemen.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Voor het woord "echte" heb ik nog geen eenduidige verklaring of de verklaring staat in het hierboven staande verhaaltje.

Er zijn twee mogelijke verklaringen voor het woord Koekoek:

1. De naam koekoek dankt de plant aan het feit dat men dacht dat de koekoek deze plant bezocht en erop spuugde. In werkelijkheid is het koekoeksspog, of -schuim. De schuimcicade (Philaenus spumarius) leeft o.a. op deze plant. De larve van de schuimcicade of spuugbeestje, blaast luchtbellen in zijn eigen afscheidingen en woont erin, verborgen voor aanvallers.
2. Een andere verklaring is dat de bloei van deze plant samenvalt met de terugkeer van de koekoek.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Kraneblom
• English: Ragged Robin
• Français: Fleur de coucou
• Deutsch: Kuckuckslichtnelke
• Espanõl: Flor del cuclillo
• Italiano: Fior di cuculo
• Svenska: Gökblomster
• Norsk: Hanekam
• Dansk: Trævlekrone

De Engelse naam Ragged Robin. Ragged betekent "in lompen gehuld". Met Robin wordt "Jan met de pet" of het Amerikaanse "Jhon doe" bedoeld, dus een willekeurig persoon. De naam verwijst naar de grillig gevormde kroonbladen.

Voor de verspreiding van Echte koekoeksbloem in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Fleur de coucou. Dit is de Franse benaming voor de Nederlandse naam, (echte) Koekoeksbloem. De Dagkoekoeksbloem heeft in Frankrijk een heel andere naam, Compagnon rouge.

De Duitse naam is Kuckuckslichtnelke. Dit betekent "koekoeksanjer. Dit omdat deze plant tot de Anjer familie (Caryophyllaceae) behoort.

De Spaanse en Italiaanse naam is nagenoeg het zelfde, Flor del cuclillo/Fior di cuculo. Dit betekent "bloem van de koekoek".

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Gökblomster. Gök betekent "koekoek" en "Blomster" betekent "bloem. dus net zoals in Nederland "koekoeksbloem".

Voor de verspreiding van Echte koekoeksbloem in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Hanekam. Dit betekenrt "hanenkam", ook weer vanwege de grillige kroonbladen.

De Deense naam is Trævlekrone. Ik kon het niet volledig achterhalen maar volgens mij betekent het "gehavende bloemkroon", wat natuurlijk slaat op de grillige kroonbladen van deze plant.

Ecologie

Bodem
Zonnige of soms licht beschaduwde plaatsen op vochtige tot natte, matig voedselrijke grond (zand, leem, lichte klei, zavel en veen).

Groeiplaats
Grasland (hooiland, beekdalgrasland, boezemland en langs greppels, nat en  matig bemest grasland), bermen, waterkanten (slootkanten), zeeduinen (duinvalleien), bossen (lichte loofbossen) en kapplekken.

Verspreiding

Nederland
Vrij algemeen, maar zeldzaam in de zeekleigebieden van Zeeland, Groningen en Fryslân en in Zuid-Limburg.

Vlaanderen
Vrij algemeen. Afgenomen.

Wallonië
Vrij algemeen.

Wereld
Het grootste deel van Europa, oostelijk tot in Centraal-Siberië. Ingeburgerd in het oosten van Noord-Amerika.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten