Algemeen
De Geoorde helmkruid en het Knopig helmkruid (Scrophularia nodosa) lijken best veel op elkaar. Ik kan mij voorstellen dat je bij de eerste blik niet weet welke je voor je hebt. Ten eerste moet je eerst bedenken waar je bent. De Geoorde helmkruid komt hoofdzakelijk rond de Grote rivieren voor en er beneden. En als je dan toch twijfelt dan is er nog de betere flora. De oplettende lezer zal misschien hebben opgemerkt dat onder de foto een anderen naam staat, Scrophularia balbisii. Dit is een synoniem voor dezelfde plant die soms gebruikt werd. Zoals te lezen is bij de paragraaf verklaring wetenschappelijke naam was het de bedoeling om vanaf 1905 de oudste naam te gebruiken vanaf de publicatie van de Species Plantarum van Carl Linnaeus. De afgebeelde plaat, uit de Flora Batava, komt uit 1885. Geoord Helmkruid heette vroeger Waterhelmkruid. Dus de vertaling van de Engelse naam. Geoord helmkruid bloeit in Juni tot en met September.
Er komen minstens 4 soorten Helmkruid (Scophularia) voor in Nederland:
- Geoord helmkruid (Scrophularia auriculata) - algemeen
- Gevleugeld helmkruid (Scrophularia umbrosa) - algemeen
- Knopig helmkruid (Scrophularia nodosa) - algemeen
- Voorjaarshelmkruid (Scrophularia vernalis) - zeldzaam
Verklaring Nederlandse naam
Hoe komt een Nederlandse naam tot stand?
Nederlandse plantennamen zijn te vinden op een standaardlijst opgesteld door FLORON en Naturalis. Nieuwe Nederlandse namen voor wilde planten worden niet zomaar gekozen. Een comité van Nederlandse en Vlaamse taxonomen beoordeelt de voorstellen. Zelf een voorstel voor een nieuwe naam doen, mag natuurlijk. Zeker als de nieuwe soort zelf is gevonden. Iedereen vanaf Nederlands sprekend België tot aan Friesland moet tenslotte weten dat het om dezelfde plant gaat.
Vaak hebben planten al een Nederlandse naam. Dat is bijvoorbeeld het geval bij soorten die al geruime tijd in België voorkwamen, en bij cultuurgewassen. Voor namen van cultuurgewassen wordt ook gebruik gemaakt van de Standaardlijst van Nederlandse namen van cultuurplanten van NAK tuinbouw.
De commissie voor Nederlandse Plantennamen bestaat uit de volgende disciplines:
- Naturalis biodeversity center, sectie Botanie, Leiden
- Nationale Plantentuin, Meise (België), 3 personen
- FLORON Nijmegen
De plant heeft gesteelde stengelbladeren. Zijdelings van het topblaadje zitten één of twee hele kleine gesteelde blaadjes, de oortjes. De bovenste stengelbladeren hebben dit niet.
De bloem van deze plant lijkt op een ridderhelm. Al in 1545 staat dit prachtig beschreven in het Cruideboeck van de Belgische botanicus Rembert Dodoens, 'Dat derde es onbekent en sonder naem/ maer het mach wel voor een gheslacht van Helm cruyt gherekent worden/ om dat zijn bloeme eenen openen Helmkes ghelijck es'.
Meer
Zie ook de wetenschappelijke verklaring
Namen in andere talen
- Frysk: Wjukjehelmkrûd
- English: Water Figwort
- Français: Scrophulaire à oreillettes
- Deutsch: Wasser-Braunwurz
- Espanõl: Castrángula
- Italiano: Scrofularia acquatica
- Svenska: Vattenflenört
- Norsk: Vassbrunrot
- Dansk: Øret Brunrod
Verklaring Buitenlandse namen
De Engelse naam is Water Figwort.
Water slaat op het feit dat deze plant voorkeur geeft aan een vochtige bodem (rivier/sloot oevers, veengrond e.d.). Het woord Fig is als volgt te verklaren. De knolvormige wortel werd, volgens de Signatuurleer gebruikt om aambeien (vijgvormig) te genezen. Een oud kruidboek uit 1554 schreef al "Die wortel inghenomen verdroocht ende gheneest die speenen". Wort wordt over het algemeen in het Engels gebruikt voor een plant die geneeskrachtige werkingen heeft of waardevol is als voedsel. Zie de foto hierboven van deze publicatie.
Voor de verspreiding van Geoord helmkruid in Engeland zie deze kaart.
De Franse naam is Scrophulaire à oreillettes. Dit betekent Scrophulaire met een oortje. Het is dus een combinatie van de Nederlandse en de wetenschappelijke naam.
De Duitse naam is Wasser-Braunwurz. Dit betekent "water bruin wortel". Het woord water wordt bij de Engelse naam uitgelegd. Met Braunwurz worden de bruine bloemen (braun) en de knopige wortelstok (het oudduitse Wurz) bedoeld.
Voor de verspreiding van Geoord helmkruid in Duitsland zie deze kaart.
De Spaanse naam is Castrángula. Wat dit betekent is mij nog onbekend.
In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Italiaanse naam is Scrofularia acquatica. Dit betekent 'water-scophularia. Net als de Franse naam alleen i.p.v. Á oreillettes het woord Water.
Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Zweedse naam is Vattenflenört. Dit betekent "water knobbelkruid. Vatten betekent "water". Flen betekent "knobbel". Die knobbel zit in de wortels (zie ook de Engelse naam). Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid".
Er zijn geen waarnemingen van Geoord helmkruid in Zweden.
De Noorse naam is Vassbrunrot. De betekenis van het woord Vass is mij nog onbekend. Met Brunrod (bruinwortel) word het zelfde bedoeld als bij de Duitse naam.
De Deense naam is Øret Brunrod. Dit betekent "geoorde bruinwortel".
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Zonnige, warme plaatsen op natte, matig voedselrijke tot voedselrijke, zwak zure tot kalkhoudende, humeuze grond (zand, leem, veen, zavel en klei).
Groeiplaats
Waterkanten (o.a. rivier- en beekoeverwallen en langs kwelrijke sloten en greppels), dijken, moerassen (venen) en grasland (kwelplekken in weidegebieden), natte ruigten en soms op open plekken in natte bossen.
Verspreiding
Nederland
Plaatselijk vrij algemeen in Zuid-Limburg, vrij zeldzaam in het rivierengebied, aangrenzende laagveengebieden en de Kempen en zeldzaam in Zeeland. Elders zeer zeldzaam. Niet op de waddeneilanden.
Vlaanderen
Plaatselijk vrij algemeen. Het meest in het Maasgebied en de Leemstreek.
Wallonië
Plaatselijk vrij algemeen, maar zeldzaam tot zeer zeldzaam in de Ardennen.
Wereld
West-Europa, Noordwest-Afrika en op de Azoren. Elders plaatselijk ingeburgerd.
Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL
Verspreiding Geoord helmkruid
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
