Gevlekte aronskelk (Arum maculatum)

Over deze plant valt een boel te zeggen. Niet over de wel of niet aanwezige vlekken op bladslippen of de groeipopulatie in zuid-Limburg waar de plant algemeen voorkomt maar over de manier van verspreiding. Deze is namelijk heel bijzonder.Eigenlijk kennen veel mensen deze alleen van het als kamerplant op de vensterbank maar de Gevlekte aronskelk is een plant uit de familie van Araceae (de Aronskelken). Een familie uit zuid-Amerika, jawel het tropisch oerwoud.

Op de dag van de opening van de bloemschede (hij gaat bloeien) verspreidt de bloemloze knots een sterke aas- of mestgeur. Op deze geur komen insecten af die hun voedsel in aas of mest vinden. Ze landen op de lichtgekleurde binnenkant van de bloemschede, glijden uit en vallen in de ketel (een soort afgesloten holle ruimte waar de daadwerkelijke vrouwelijke en mannelijke bloemetjes zich bevinden). De gevangenschap van deze insecten duurt een dag. Dit geeft de bloem de tijd voor bestuiving. Daarna krijgen de insecten (in dit geval motmugjes van het geslacht Psychodidae) de kans de bloem te verlaten en op weg te gaan naar de volgende gevlekte Aronskelk.

Deze plant heeft de eigenschap, thermogenese. Slechts 11 van de 450 bloeiende plantenfamilies heeft dit. Thermogenese is een chemische reactie waarbij warmte ontstaat die word gebruikt om naast geur bijv. insecten te lokken. Het werd ontdekt door Chevalier de Lamarck op de Arum italicum in 1777 en bestudeerd door de Zwitserse botanicus Alphonse Louis Pierre Pyrame de Candolle.

Sindsdien hebben botanici veel warmteproducerende bloemen, bloeiwijzen of kegels gevonden: naast de (Aronskelken) Araceae zijn er de Lotus (Nelumbonaceae ), sommige (Waterlelies) Nymphaeaceae , (bijv. Pijpbloem) Aristolochiaceae , Palmen ( Arecaceae ), Annonaceae , Magnoliaceae , Illiciaceae , Rafflesiaceae , Winteraceae en Cycadaceae.

Samen met de Italiaanse aronskelk (Arum italicum) is dit de enige Aronskelksoort (Arum) die in het wild voorkomt in Nederland. De gele stippen op het Floron verspreidingskaartje duiden er op dat deze soort ook ingezaaid wordt (de Italiaanse aronskelk nog veel meer). Een klein hulpmiddeltje om deze twee planten in vrucht-stadium (als de plant al heeft gebloeid en de vrucht-aar te zien is) is deze tabel die staat op het forum van waarnemingen.nl. De plant wordt gezien als stinsenplant en bloeit dus in April en Mei.

In 1700 publiceerde de Franse botanicus Joseph Pitton de Tournefort (5 juni 1656 - 28 december 1708) al een 3-delige boekenserie Institutiones Rei Herbariae met daarin een prachtige afbeelding van de bloem (delen) van deze plant.

Omdat bijna alle sites er voor waarschuwen, deze plant is giftig. Het volgende stukje komt van de Engelse Wiki-pagina over deze plant: 

Alle delen van de plant kunnen bij veel mensen allergische reacties veroorzaken . De plant moet daarom met voorzichtigheid worden behandeld. De aantrekkelijke bessen zijn extreem giftig voor veel dieren, inclusief mensen, maar ongevaarlijk voor vogels, die ze eten en de zaden verspreiden. Ze bevatten oxalaten van saponinen , die naaldvormige kristallen hebben die de huid, mond, tong en keel irriteren en resulteren in een zwelling van de keel, ademhalingsmoeilijkheden, brandende pijn en maagklachten. Hun scherpe smaak, gekoppeld aan het bijna onmiddellijke tintelende gevoel in de mond bij consumptie, betekent echter dat er zelden grote hoeveelheden worden ingenomen en dat ernstige schade ongebruikelijk is. Het is een van de meest voorkomende oorzaken van accidentele plantenvergiftiging op basis van de aanwezigheid op de spoedeisende hulpafdelingen van ziekenhuizen. Er is geen bekend tegengif tegen A. maculatum -vergiftiging. Luchtwegbeheer kan de mortaliteit verminderen en agressieve toediening van vocht kan nierschade voorkomen.

De wortel van de deze Aronskelk is, wanneer goed geroosterd of gekookt, eetbaar en werd, wanneer gemalen, ooit verhandeld onder de naam Portland sago . Het werd gebruikt om saloop (Salep , ook gespeld als sahlep of sahlabte) te maken, een drankje dat populair was vóór de introductie van thee of koffie. Het kan zeer giftig zijn als het niet correct wordt bereid.

De giftigheid gaat ook op voor de Italiaanse aronskelk (Arum italicum) maar ik heb persoonlijk het gevoel dat bij deze plant de giftigheid op de achtergrond staat terwijl beide planten bij vruchtvorming de zo typerende Aronskelk vormen die verschrikkelijk veel op elkaar lijken.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Hoe komt een Nederlandse naam tot stand?

De vlekken zitten op de bladschede van de plant.

De naam Aron heeft twee verklaringen:

1. De naam komt uit het Grieks maar is verder niet bekend.
2. Een religeus verhaal. Toen Jozeph en de verspieder Kaleb naar het land Kanaan (het beloofde land) trokken, namen zij de staf van Aeron mee. Op deze staf droegen zij een druiventros. Nadat de druiventros van de staf was genomen staken zij de staf in de grond. Op die plek schoot een plant uit de grond omhoog (Arum). Het is het zinnebeeld van een gezegende vruchtenoogst gebleven. De plant wordt in Duitsland dan ook Gefleckter Aronstab genoemd.

Met de kelk word de beker van de plant bedoeld waar insecten invallen om zo met stuifmeel bedekt te raken.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk:  Wylde aronstsjelk
• English: Snakeheads, Adder's root, Wild arum, Devils and angels, Cuckoo-pint, Adam and Eve, Lords-and-ladies, Jack in the pulpit, Adders tongue
• Français: Arum tacheté
• Deutsch: Gefleckter Aronstab
• Espanõl:
• Italiano: Gigaro scuro
• Svenska: Fläckig munkhätta
• Norsk:Flekkmunkehette
• Dansk: Plettet Ingefær

Er zijn heel veel (tientallen!) Engelse namen voor deze plant. O.a deze Snakeheads, Adder's root, Wild arum, Devils and angels, Cuckoo-pint, Adam and Eve, Lords-and-ladies, Jack in the pulpit, Adders tongue. De meest gebruikte is naar mijn idee Lords-and-ladies. Dit betekent natuurlijk "heren en dames".  Een subtiele vergelijking tussen deze twee geslachten.

Voor de verspreiding van Gevlekte aronskelk in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Arum tacheté. Dit is de Franse benaming voor de Nederlandse naam, "gevlekte aronskelk".

De Duitse naam is Gefleckter Aronstab. Dit betekent "gevlekte Arons' staf", dus de Duitse benaming voor de volledige Nederlandse naam.

Voor de verspreiding van Gevlekte aronskelk in Duitsland zie deze kaart.

De Italiaanse naam is Gigaro scuro. De vertaling/verklaring voor het woord Gigaro is onbekend. De naam Gigaro word in Italië gebruikt voor elke soort uit het geslacht Arum (Aronskelk). Bijv. Gigaro italicum (Italiaanse Aronskelk). Scuro betekent "donker", verwijzend naar de (soms) gevlekte stengelbladeren.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse en Noorse naam is nagenoeg gelijk, Fläckig munkhätta/Flekkmunkehette. Dit betekent "gevlekte monnikskap".

Voor de verspreiding van Gevlekte aronskelk in Zweden zie deze kaart.

De Deense naam is Plettet Ingefær. Dit betekent "gevlekte gember". Het is een typische Deense naam. De wortels van het geslacht Arum zouden ligt naar gember ruiken.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten