Gevleugeld hertshooi (Hypericum tetrapterum)

Gevleugeld hertshooi doet zijn naam eer aan. Het is een wonder dat ik hem nooit heb gezien. Want een vel gele plant met een duidelijk gevleugelde stengel loop je niet zomaar voorbij. En toch is deze plant gewoon in bijna elk kilometerhok waargenomen. Gevleugeld hertshooi bloeit in Juli tot en met September.

In 1700 publiceerde de Franse botanicus Joseph Pitton de Tournefort (5 juni 1656 - 28 december 1708) al een 3-delige boekenserie Institutiones Rei Herbariae met daarin een prachtige afbeelding van de bloem (delen) van deze plant.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen minstens 10 Hertshooi (Hypericum) soorten in het wild voor in Nederland:

• Berghertshooi (Hypericum montanum) - Zeer zeldzaam
• Canadees hertshooi (Hypericum canadens) - Zeer zeldzaam
• Fraai hertshooi (Hypericum pulchrum) - Zeldzame soort
• Gevleugeld hertshooi (Hypericum tetrapterum) - Algemeen
• Kantig/Gevlekt hertshooi (Hypericum maculatum) - Algemeen
• Mansbloed (Hypericum androsaemum) - Algemeen/verwilderde tuinplant
• Moerashertshooi (Hypericum elodes) - Vrij zeldzaam
• Ruig hertshooi (Hypericum hirsutum)  - Zeldzaam
• Sint-janskruid (Hypericum perforatum) - Algemeen
• Sint-janskruid x Kantig hertshooi (Hypericum × desetangsi) - Algemeen

Hoe komt een Nederlandse naam tot stand?

Wat ik al hier boven schreef, de plant heeft een duidelijk gevleugelde stengel. De stengel is als je deze doorsnijdt rond, maar lijkt vierkant en op elke hoek bevindt zich een smalle lijst ('vleugel').

De Duitse naam (Hartheu) verraadt eigenlijk de naam Hertshooi. De gedroogde stengels van deze plant leverde mindere kwaliteit hooi (hard hooi) op.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring

• Frysk: Skerp sint-Janskrûd
• English: Square-stalked St John's-wort
• Français: Millepertuis à quatre ailes
• Deutsch: Flügel-Hartheu
• Espanõl: Hierba de San Juan de tallo cuadrado
• Italiano: Erba di S.Giovanni alata
• Svenska: Kärrjohannesört
• Norsk: Vengperikum
• Dansk: Vinget Perikon

De Engelse naam is Square-stalked St John's-wort. Dit betekent letterlijk "vierkante stengel St Janskruid". De stengel oogt vierkant door de vier smalle lijsten rondom de stengel. De stengel op zich is in doorsnede rond.

Voor de verspreiding van Gevleugeld hertshooi in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Millepertuis à quatre ailes. Mille betekent "duizenden/ontelbare". Pertuis betekent letterlijk "zeegat/rechthoekige afvoer". Deze naam refereert aan het feit dat de stengelbladeren vol zitten met zogenaamde gaatjes. In werkelijkheid zijn dit doorzichtige kliercellen gevuld met etyrische oliën. Á quater ailes betekent ".

Bij planten verwijst de term "klierpuntjes" naar gespecialiseerde structuren die glandulaire haren of klieren worden genoemd. Deze klieren vervullen verschillende functies afhankelijk van het type plant en de specifieke klieren. Hier zijn enkele belangrijke functies van klierpuntjes bij planten:

• Bescherming tegen herbivoren:
  • Afscheiding van afweerstoffen: Sommige klieren scheiden kleverige of toxische stoffen uit die herbivoren afschrikken of doden. Dit beschermt de plant tegen insecten en andere dieren die de plant willen opeten.
• Attractie van bestuivers:
  • Nectarproductie: Klieren kunnen nectar produceren, een zoete vloeistof die bestuivende insecten aantrekt. Hierdoor wordt de bestuiving bevorderd, wat essentieel is voor de voortplanting van de plant.
• Excretie van overtollige stoffen:
  • Zoutafscheiding: Sommige planten, vooral die in zoute omgevingen leven, hebben klieren die overtollig zout afscheiden. Dit helpt de plant om zoutbalans te handhaven en schade door hoge zoutconcentraties te voorkomen.
• Communicatie en interactie met het milieu:
  • Afscheiding van geurstoffen: Klieren kunnen vluchtige organische stoffen afscheiden die insecten aantrekken of afschrikken. Deze geuren kunnen ook helpen bij de communicatie tussen planten, bijvoorbeeld als waarschuwing voor aanvallen door herbivoren.
• Verdamping van water:
  • Guttatie: In sommige planten scheiden klieren water uit in de vorm van druppels, een proces dat guttatie wordt genoemd. Dit gebeurt meestal 's nachts en helpt bij het reguleren van de waterdruk in de plant.

De specifieke rol van klierpuntjes kan sterk variëren afhankelijk van de plantensoort en de omgeving waarin de plant groeit. Hun aanwezigheid en functie zijn een voorbeeld van de complexe aanpassingen die planten hebben ontwikkeld om te overleven en zich voort te planten in diverse omgevingen.

De Duitse naam is Flügel-Hartheu. Dit is de Duitse benaming voor de volledige Nederlandse naam. De naam Hartheu is als volgt te veklaren. De gedroogde stengels van deze plant leverde mindere kwaliteit hooi (hard hooi) op.

Voor de verspreiding van Gevleugeld hertshooi in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is Hierba de San Juan de tallo cuadrado. Dit betekent "kruid van San Juan met de vierkante stengel". San Juan is de Spaanse evenknie voor Sint Jan. Die stengel (Tallo) is dus niet vierkant(Cuadro) maar oogt dat wel.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Erba di S.Giovanni alata. Dit betekent "kruid van San Giovanni gevleugeld". Dus eigenlijk "gevleugeld Sint Janskruid".

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Kärrjohannesört. Johannes is de Zweedse evenknie voor St. Jans en Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid". Kärr betekent "moeras". Gevleugeld hertshooi groeit graag in een vochtige omgeving.

Voor de verspreiding van Gevleugeld hertshooi in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en Deense naam is nagenoeg gelijk, Vengperikum/Vinget Perikon. Veng/Vinget betekent "vleugel/gevleugeld". Perikum/Perikon is de Noorse/Deense naam voor het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam.

Ecologie

Bodem
Zonnige of soms licht beschaduwde plaatsen op vochtige tot meestal natte, matig voedselrijke tot voedselrijke, niet sterk zure grond (zand, leem, zavel, klei en veen).

Groeiplaats
Waterkanten (o.a. slootkante en pas afgestoken lemige of venige greppelkanten), grasland (weinig of niet bemest hooiland en nat, bemest grasland), bermen, drassige kapvlakten, moerassen (rietland) en zeeduinen (duinvalleien).

Verspreiding

Nederland
Vrij algemeen, maar vrij zeldzaam in Zuid-Limburg en zeldzaam in Flevoland, de zeekleigebieden, op de Veluwe en in de Peel.

Vlaanderen
Vrij algemeen, maar vrij zeldzaam in het Maasgebied en in de Kempen en zeldzaam in de Polders.

Wallonië
Vrij zeldzaam, maar zeldzaam in het Maasgebied en de Ardennen.

Wereld
West-, Midden- en Zuid-Europa, Zuidwest-Azië en Noordwest-Afrika. Ingeburgerd in Nieuw-Zeeland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten