Gewone smeerwortel (Symphytum officinale)

Het opvallende aan deze plant is dat deze in vele kleurvariaties wordt waargenomen. Van donkerpaars naar paars tot wit. Gewone smeerwortel bloeit in Mei tot en met Augustus.

In Nederland komen minstens 3 soorten Smeerwortel in het voor:

• Gewone smeerwortel (Symphytum officinale) - algemeen
• Kaukasische smeerwortel (Symphytum caucasicum) - vrij zeldzaam/verwilderde tuinplant
• Kruipende smeerwortel (Symphytum × hidcotense) - vrij zeldzaam/verwilderde tuinplant

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Veel plantensoorten beginnen met de naam Gewoon/Gewone. Hiermee word vaak bedoelde 'de meest voorkomende'. Het betekent niet dat deze soort niet zeldzaam is. Dit is afhankelijk van de soort.  Ook vaak word met het woord Gewoon/Gewone onderscheid gemaakt tussen soorten uit het zelfde geslacht. Bijv. harige/glanzende/grote etc.

Uit de penwortel van deze plant werd een gom-achtige stof gewonnen die als heelmiddel bij wonden werd gebruikt. Aan deze taaie substantie dankt de plant haar naam. Dit smeersel werd van oudsher op wonden aangebracht en niet ingenomen.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Skuorwoartel
• English: Common comfrey
• Français: Consoude officinale
• Deutsch: Gemeiner Beinwell
• Espanõl: Consuelda mayor
• Italiano: Consolida Maggiore
• Svenska: Äkta vallört
• Norsk: Valurt
• Dansk: Læge-Kulsukker

De Engelse naam is Common comfrey. Common betekent "gewoon" en Comfrey is een verbastering van Con Firma. Dit is Latijn en betekent "iets samenvoegen". Deze plant stond o.a. bekend om het gebruik bij botfracturen.

Voor de verspreiding van Gewone smeerwortel in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Consoude officinale. Consoude komt van het Latijnse Consolidare. Dit betekent "solide/dikmakend". Voor uitleg zie de Engelse naam. Officinale is de tweede wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Gemeiner Beinwell: Dit betekent letterlijk "algemene beenheler". Het woord Well komt waarschijnlijk uit het Oudduits en betekent "helend".

Voor de verspreiding van Gewone smeerwortel in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is Consuelda mayor. Consuelda betekent "smeerwortel" en Mayor betekent "oudste/volwassen". Waarom deze plant zo heet is mij onbekend. Gek genoeg hebben twee planten, deze en Gewone brunel (Prunella vulgaris) bijna dezelfde naam. Ze zijn/waren beide medicinaal interessant maar zijn absoluut geen familie van elkaar.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Consolida Maggiore: Het woord Consolidare wordt bij de Franse naam uitgelegd. Maggiore betekent "groot". De plant kan flink aan de maat zijn maar om hem daarmee groot te noemen. Of de helende eigenschappen zijn groots.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse en Noorse naam is nagenoeg gelijk, Äkta vallört/Valurt. Äkta betekent "echte". Vall/val betekent "dijk/muur". Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid". Dus "muurkruid". Deze naam benadrukt de plek waar de plant van origine groeit. Het woord Muur e.d komt ook bij veel volksnamen in andere talen terug. Tegenwoordig zie je deze plant echt overal!

Voor de verspreiding van Gewone smeerwortel in Zweden zie deze kaart.

De Deense naam is Læge-Kulsukker. Dit betekent letterlijk "arts-koolsuiker". Hiermee wordt bedoeld dat de plant medicinaal interessant is en dat de wortels aan de buitenkant zo zwart als kool zijn maar aan de binnenkant zo wit als suiker.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op natte tot vochtige, voedselrijke tot zeer voedselrijke grond (alle grondsoorten, maar weinig op puur veen).

Groeiplaats
Waterkanten (oeverruigten, langs rivieren, beken en stenen beschoeiingen), moerassen (venen en verruigde rietmoerassen), ruigten (natte ruigten), bossen (loofbossen en grienden), struwelen, heggen in uiterwaarden, dijken, bermen, grasland (kwelplekken in weiland en uiterwaardhooiland), zeeduinen, iets omgewerkte grond en akkers (maisakkers).

Verspreiding

Nederland
Algemeen, maar zeldzaam op de Waddeneilanden.

Vlaanderen
Algemeen, maar ontbrekend in sommige delen van de Kempen.

Wallonië
Vrij algemeen, maar vrij zeldzaam in de Ardennen.

Wereld
Gematigde streken in West-, Midden- en Oost-Europa. Noordelijk tot in Midden-Scandinavië en zuidelijk tot de Pyreneeën, Midden-Italië en de Balkan. Ook in Centraal-Azië. Ingeburgerd in Noord-Amerika, Nieuw-Zeeland en Australië.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten