Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)

De herfstschroeforchis doet er vele jaren over om groot genoeg te zijn (acht jaar!) om bovengrondse delen te maken, en om vervolgens te bloeien (nog eens drie jaar) en bloeit ook daarna niet elk jaar en verschijnt soms zelfs in het geheel niet boven de grond. De plant heeft diverse ondersoorten. Om deze op naam te brengen heeft Floron een determinatiehulp op de site staan.

Op de onderstaande lijst staan 26 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
• Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Hyacintorchis (Himantoglossum robertianum)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

In juli komt de bloeistengel te voorschijn terwijl er dan nog geen bladeren zichtbaar zijn. Pas aan het eind van de bloei (dus gedurende de herfst) komen de bladeren te voorschijn en verschrompelen pas het volgende jaar aan het begin van de zomer. De bloemen van deze plant staan in een schroefvormige lijn rond de stengel.

De naam Orchis komt van het Griekse όρχις en betekent "testikel/teelbal". Het woord Orchis werd voor het eerst gebruikt door de Griekse filosoof en botanicus Theophrastus (371/372 - 287/286 v.Chr.) in zijn boek De historia plantarum (Dit betekent "De natuurlijke geschiedenis van planten"). Testikel/teelbal omdat veel planten uit de Orchis familie twee wortelknollen hebben. Deze knollen lijken op testikels.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• English: Autumn Lady's Tresses
• Français: Spiranthe d'automne
• Deutsch: Herbstwendelähre
• Espanõl: Espirante de otoño
• Italiano: Viticcini autunnali
• Svenska: Skruvax
• Norsk: Skrueaks
• Dansk: Almindelig Skrueaks

De Engelse naam is Autumn Lady's Tresses. Dit betekent "herfst dames vlecht". Dus een plant die in de herfst bloeit met bloemen gedrapeerd rond de stengel als een soort vlecht.

De Franse naam is Spiranthe d'automne. Dit is een combinatie van het eerste deel van de wetenschappelijke naam en de late bloei van de plant, "in de herfst".

De Duitse naam Herbstwendelähre. Dit betekent letterlijk "herfst spiraal/schroefdraad aar".

De Spaanse naam is Espirante de otoño. Dit betekent "spiraal van de herfst". Dus vergelijkbaar met de andere buitenlandse namen.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Viticcini autunnali. Dit betekent "rankende herfst", een mooie naam voor deze plant.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse, Noorse en Deense naam is nagenoeg gelijk, Skruvax/Skrueaks/Almindelig Skrueaks. Dit betekent "schroefbloem".

Voor de verspreiding van Herfstschroeforchis in Zweden zie deze kaart.

Ecologie

Bodem
Zonnige, open plaatsen op 's zomers vrij droge tot 's winters vochtige, matig voedselarme, niet bemeste, zwak zure tot meestal kalkhoudende, neutrale tot basische grond (zand, leem, veen en mergel).

Groeiplaats
Grasland (kort blijvend schraal grasland, hellinggrasland, blauwgrasland), zeeduinen (duinvalleien, binnenduingrasland), veentjes, heide en soms braakliggende akkers.

Verspreiding

Nederland
Zeer zeldzaam in de duinen van Goeree en in Zuid-Limburg.

Vlaanderen
Vroeger zeer zeldzaam in de Voerstreek, bij Kanne (Maasvallei), de omgeving van de Demervallei en in het Hageland. Ook van elders in Vlaanderen zijn een paar waarnemingen bekend. Uitgestorven.

Wallonië
Zeer zeldzaam in het aan Zuid-Limburg grenzende gebied (nog maar 1 groeiplaats).

Wereld
Zuidwest-Azië, Noord-Afrika, Zuid- en Midden-Europa. Noordelijk tot in Noord-Engeland en het zuidelijke Oostzeegebied, o.a. in Denemarken.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Laat ze staan!

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten