IJzerhard (Verbena officinalis)

Zoals de boeken en internet al beschrijven is IJzerhard altijd bekend geweest om zijn helende eigenschappen. Dit komt natuurlijk ook terug in de wetenschappelijke naam, Verbena officinalis. Plinius zei al dat er voor de Romeinen geen kruid zo heilig als het iJzerhard. Er bestaan zoveel legendes over deze plant dat het teveel is om ze allemaal op te noemen.

Een opvallend kenmerk van IJzerhard is dat bij volgroeide exemplaren de stengel onderaan verhout. Sinds enige jaren zie ik ook een andere soort Ijzerhard. Het Stijf ijzerhard (Verbena bonariensis). En dat is niet zo gek want de plant is pas sinds 2000 te zien in Nederland. Ijzerhard (Verbena officinalis dus) bloeit in Juni tot en met de herfst.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen minstens 3 soorten IJzerhard (Verbena) in het wild voor in Nederland:

• Blauw ijzerhard (Verbena hastata) - vrij zeldzaam/verwilderde tuinplant
• IJzerhard (Verbena officinalis) - algemeen
• Stijf ijzerhard (Verbena bonariensis) - algemeen/verwilderde tuinplant

Er zijn meerdere verklaringen:

1. Het was in de oudheid een tover/offerplant en veelzijdig geneeskruid. Met zijn metaalachtige stengels had het een grote faam als heler van verwondingen met ijzeren wapens, vandaar de naam.
2. De stengels van deze plant hebben een metaalachtige kleur, zodat je er met een metalen zeis moeilijk door kon komen.
3. Door de kleur van de stengels dacht men dat je metaal nog harder kon maken m.b.v het sap van de stengels.
4. Het kan een vertaling zijn uit het Duits, namelijk Isernkraut. Het woord Is (de eerste twee letters) betekend "hard/taai", wat iets zegt over de stengels van deze plant.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Verbena
• English: Common vervain
• Français: Verveine officinale
• Deutsch: Echtes Eisenkraut
• Espanõl: Verbena común
• Italiano: Verbena comune
• Svenska: Järnört, Läkeverbena
• Norsk: Jernurt
• Dansk: Jernurt

De Engelse naam is Common vervain: Dit betekent "gewone vervain". De naam Vervain is afgeleid van het Keltische Ferfaen Fer betekent "verdrijven" en Faen betekent "steen". De plant werd veel gebruikt voor aandoeningen van de blaas, met name calculus (nierstenen).

Voor de verspreiding van IJzerhard in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Verveine officinale: Dit is de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Echtes Eisenkraut. Dit betekent "echt ijzerkruid". Het woord ijzer wordt bij de Nederlandse naam uitgelegd.

De Spaanse naam is Verbena común. Dit betekent "algemene verbena". Verbena is het eerste deel van de wetenschappelijke naam.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Verbena comune. Dit is een combinatie van de Italiaanse benaming voor het eerste gedeelte van de wetenschappelijk naam en het woord Commune dat "algemeen/gewoon" betekent.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Järnört: Dit betekent letterlijk "ijzer ört". Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid".

Voor de verspreiding van IJzerhard in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en Deense naam is gelijk, Jernurt, "ijzerkruid" dus. Net zoals de eerste Zweedse naam.

Ecologie

Bodem
Zonnige, warme plaatsen op matig droge tot vrij vochtige, matig voedselrijke, stikstofrijke, kalkhoudende, licht bemeste en vrij compacte grond (stenige plaatsen, zand, zavel, klei en mergel).

Groeiplaats
Ruigten, ruderale plaatsen, rotsachtige plaatsen, grasland (ruig grasland en vochtig, licht bemest grasland), bermen (wegkanten bij dorpen), muren, hagen, langs spoorwegen (spoorbermen), omgewerkte grond, braakliggende grond (stenige plaatsen), langs paadjes aan de voet van kalkhellingen, hoge delen van uiterwaarden en beweide zandige dijken.

Verspreiding

Nederland
Plaatselijk vrij algemeen in Zuid-Limburg en in Zeeland en vrij zeldzaam in het rivierengebied en in stedelijke gebieden. Elders zeldzaam tot zeer zeldzaam. Niet op de Waddeneilanden.

Vlaanderen
Vrij algemeen in het Maasgebied en de Leemstreek. Elders vrij zeldzaam, maar zeldzaam in de duinen en de Kempen.

Wallonië
Vrij algemeen in Brabant, het Maasgebied en de zuidelijke Ardennen (op kalkhoudende bodem). Elders zeldzaam tot zeer zeldzaam.

Wereld
Oorspronkelijk uit warme en gematigde streken in West-Azië, Noord-Afrika en Zuid- en Midden-Europa. Nu komt de soort voor in alle werelddelen, in gebieden met een gematigd of warm klimaat

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten