Koninginnekruid/Leverkruid (Eupatorium cannabinum)

Koninginnenkruid  is typisch voor ruigtes op rijke en vochtige, goed doorlatende bodem, zoals oevervegetaties, rietlanden, kapvlakten en duinstruwelen. Deze plant wordt in de zomer druk bezocht door vlinders, bijen, zweefvliegen en andere nectarzoekers. Naast het zeldzame Purper leverkruid (Eupatorium purpureum), een ontsnapte tuinplant, zijn dit de enige twee Koninginnekruid/Leverkruid (Eupatorium) soorten die in het wild voorkomen in Nederland. Koninginnekruid bloeit in Juli tot en met September.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

De naam koninginnekruid is een verbastering van het Duitse kunigundekraut. Deze naam kreeg de plant al in 1200 na Chr. naar aanleiding van de heilig verklaarde Kunigunde. Zij was de vrouw van keizer Hendrik ll en stierf in 1033 na Chr. Later werd zei heilig verklaard.

Een mooi verhaal van de site van Natuurverhalen.nl

Hoe een koning en koningin ten onrechte roem verwierven.

Het is van alle tijden dat koningen, presidenten, bisschoppen en generaals om hun successen bejubeld worden in verhalen. Maar het waarheidsgehalte van die verhalen is vaak dubieus. Ere wie ere toekomt gaat vaak niet op. Dat geldt ook voor het koninginnenkruid, een nazomerbloeier die met zijn pluizige bollen in de herfst het dorre landschap siert. Luister naar deze Griekse geschiedvervalsing, die in de donkere middeleeuwen werd herhaald:

In lang vervlogen tijden leefde er een wijze kruidenvrouw en priesteres wier naam in de vergetelheid is geraakt. Haar kennis van de genezende kruiden was wijd en zijd bekend en velen trokken naar haar huisje voor verlichting van hun kwalen. Haar roem kwam ook de Griekse koning Mithridates Eupator ter ore. Hij voerde in die dagen vele oorlogen. Veel soldaten stierven door verwondingen en infecties. De koning gebood de kruidenvrouw zijn gewonde soldaten te genezen. Door haar deskundige, liefdevolle en vooral succesvolle behandeling van de slachtoffers, werd haar naam legendarisch en overschaduwde weldra de naam van de koning. De trotse koning kon dit niet velen en gebood haar nederig te zijn. ‘Vanaf heden vertel je iedere soldaat die je behandelt dat jou kruidenkennis afkomstig is van mij, de koning,’ zo beval hij haar. De vrouw keek de koning in de ogen en antwoordde: ‘In alle bescheidenheid, koning, de gaven van de kruiden zijn noch van mij noch van u afkomstig. Ze zijn door Moeder Aarde aan de mensen geschonken. Ik zal de kruidenwijsheid nooit kunnen toeschrijven aan een mens.’ Daarop wierp de koning haar in de kerker en dreigde: ‘Morgen zul je sterven op de brandstapel als je mijn wijsheid niet erkent.’ De wijze kruidenvrouw wachtte de volgende morgen niet af. Die nacht kroop ze door het raampje van de kerker naar buiten – en verdronk in het vieze, modderige water van de slotgracht. De volgende morgen zagen de wachters dat de vrouw was verdwenen, maar voor het kerkerraampje wuifden grote statige roze bloemen in de wind. Al snel bleek dat deze waterplant over vele genezende eigenschappen beschikte en een ontsmettende werking bleek te hebben die levensreddend was.

De koning vaardige een decreet uit waarin stond: ‘Heden is door onze koning een nieuwe plant ontdekt met belangwekkende geneeskrachtige eigenschappen. Deze plant zal de naam dragen van zijn ontdekker, de koning: Eupatorium.’ Hij stuurde vele troubadours het land in met verhalen en liederen over zijn grote kruidenkennis waarmee de gewonden en zieken in het leger konden worden genezen.

Eenzelfde geschiedenis speelde zich ook af in de middeleeuwen. In het begin van de elfde eeuw leefde koningin Kunigunde, echtgenote van Hendrik II van Duitsland. Ze woonde in grote luxe en na de dood van haar man trok ze zich terug in een klooster. Ook deze vrouw werd in liederen en verhalen bejubeld omdat zij een grote kruidenkenner zou zijn geweest die de wezen en armen in haar koninkrijk persoonlijk verzorgde. In 1200 is zij zelfs heilig verklaard. Maar ook zij had een kruidenvrouw in dienst, wier naam in vergetelheid is geraakt. De plant werd in Duitsland naar haar genoemd: ‘Kunigundekraut’, wat in het Nederlands is verbasterd tot Koninginnenkruid.

Koninginnenkruid wordt ook wel leverkruid genoemd, omdat het vroeger een geneesmiddel was voor geelzucht (een leverziekte). De grote bloemen bestaan uit talrijke kleine bloempjes die een zoetige geur verspreiden. Ze bloeien in de tweede helft van de zomer. Na de bloei blijven de harige wollige bollen tot in de winter het dorre landschap sieren. Koninginnenkruid groeit vooral op vochtige voedselrijke gronden, vaak langs sloten, meren en in vochtige kalkrijke duinvalleien.

Zie ook de wetenschappelijk verklaring.

• Frysk: Leverkrûd
• English: Hemp Agrimony
• Français: Eupatoire chanvrine
• Deutsch: Wasserdost
• Espanõl: ?
• Italiano: Canapa acquatica
• Svenska: Hampflockel
• Norsk: Hjortetrøst
• Dansk: Hjortetrøst

De Engelse naam is Hemp Agrimony. Dit betekent "hennep agrimonie". De algemene vorm van het bladeren zijn vergelijkbaar met die van de Hennep (Cannabis sativa) maar Koninginnekruid is absoluut geen familie met Hennep. Wat deze plant met Agrimonia eupatoria (Gewone agrimonie) te maken heeft is mij onbekend maar is ongetwijfeld gevolg van een verwarring. Agrimonie is ook onderdeel van een andere familie De rozenfamilie (Rosaceae) en het Koninginnekruid van de Composietenfamilie (Asteraceae). Alleen het woord Eupatoria is gelijk bij de wetenschappelijke naam van beide planten.

Voor de verspreiding van Koninginnekruid/Leverkruid in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Eupatoire chanvrine. Dit betekent "hennep eupatorium". Het is een combinatie tussen het eerste deel van de wetenschappelijke naam en het Franse woord Chanvre wat een vorm is van "hennep".

De Duitse naam is Wasserdost. Dit betekent "waterdorst".  Deze toch wel opvallende naam is vanwege het feit dat Koninginnekruid altijd te vinden is in een zeer vochtige omgeving. Dus bijvoorbeeld in een moeras of vlak langs de waterkant. De plant groeit vaak samen met Echte valeriaan (Valeriana officinalis).

De Spaanse naam is mij onbekend. Het aantal varianten is zo groot dat ik de meest gebruikte naam niet ken.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Canapa acquatica. Dit betekent (vrij vertaald) "water hennep". Canapa betekent namelijk "hennep" en aquatica is de Italiaanse benaming voor water. De stengelbladeren van Koninginnekruid hebben wat betreft vorm wel iets weg in vergelijking met die van Hennep (Cannabisativa) en de plant groeit het best in een vochtige omgeving.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Hampflockel. De naam Hamp verwijst weer naar Hampor, de Cannabis familie. Flockel is OudZweeds voor kudde/groep/samenklontering wat weer verwijst naar de verdikking in de wortelstok.

Voor de verspreiding van Koninginnekruid/Leverkruid in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en Deense naam is het zelfde, Hjortetrøst. Dit betekent "hertentroost". Waarom is mij onbekend.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op vochtige tot natte, matig voedselrijke tot voedselrijke, kalkrijke tot zwak zure grond (vrijwel alle grondsoorten, maar niet op zware zeeklei en erg schraal zand). Vaak op plekken met opgehoopt dood, plantaardig materiaal.

Groeiplaats
Moerassen (rietland en trilveen), waterkanten (o.a. langs greppels, sloten, verruigde rietkragen, hogere delen van oevers met ophopend aanspoelsel en stenen beschoeiingen), bossen (natte loofbossen en moerasbossen), bosranden, struwelen, kapvlakten, ruigten (natte ruigten), langs spoorwegen (spoorbermen), kanaalbermen, tussen straatstenen, plantsoenen, parken, recreatieterreinen en zeeduinen (kalkrijkere plekken in duinvalleien).

Verspreiding

Nederland
Algemeen, maar vrij zeldzaam in het noordelijk zeekleigebied en op de Waddeneilanden.

Vlaanderen
Algemeen.

Wallonië
Algemeen, maar zeldzaam in de Ardennen.

Wereld
Zuidwest-Azië, de Himalaya, Noordwest-Afrika en Europa. Noordelijk tot in Zuid-Scandinavië.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten