Kruisbladige wolfsmelk (Euphorbia lathyris)

Op het Floron verspreidingskaartje staan zoveel gele stippen dat je bijna zou denken dat Kruisbladige wolfsmelk gewoon een ontsnapte tuinplant is terwijl de plant al sinds 1500 bekend is in Nederland. Dan krijgt de plant de status ingeburgerd. Dan hoort hij er, zo gezegd bij. Kruisbladige wolfsmelk is inderdaad destijds ingevoerd als exclusieve tuinplant maar heeft zich toch verspreid in Europa en dus ook in Nederland. Vroeger had de plant ook een medicinale functie ondanks de giftigheid, net zoals andere leden van de Wolsmelkfamilie (Euphorbia). Ook was het een prima tuinplant met functie. Mollen zouden de tuin (het mooie gazon dus) mijden. Kruisbladige wolfsmelk bloeit in Juni tot en met Augustus.

Hoe komt een Nederlandse naam tot stand?

Het kruisbladige spreekt voor zich. De plant is hét voorbeeld voor een kruisgewijze bladstand.

De naam Wolfsmelk slaat op het scherpe en giftige melksap dat bij het doorbreken van de stengel vrijkomt. Dit sap heeft een zeer branderig en bijtend effect op de huid wat word/werd vergeleken met de beet van een wolf.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring

• Frysk: Kochelbeane
• English: Caper spurge, Mole plant
• Français: Euphorbe épurge, Euphorbe des jardins
• Deutsch: Spring-Wolfsmilch
• Espanõl: Tártago
• Italiano: Euforbia catapuzia
• Svenska: Korstörel
• Norsk: Hagevortemelk
• Dansk: Kors-Vortemælk

De Engelse naam is  Caperspurge. Het woord Caper word heel soms vertaald met "bedrog" want de reguliere vertaling "kappertjes" is totaal zinloos. Het bedrog bestaat uit het sap van deze plant die bij bedelaars werd gebruikt om blaren op te wekken om nog meelijwekkender over te komen. Dit zie je ook terug bij de Blaartrekkende boterbloem (Ranunculus sceleratus). De naam Spurge komt uit het Middel Engels/Oud Frans van het woord Espurge (Purgeren=Laxeren). De plant werd gebruikt als een purgeer/laxeermiddel, ondanks of dankzij de giftigheid. Een andere naam is Mole plant dat natuurlijk "mol plant" betekent. Bij de paragraaf Algemeen staat ook beschreven dat dit een prima anti-mollen plant is. Op de Franse Wiki-pagina staat beschreven ; Dit is een plant waarvan de reputatie mollen te verjagen niet bevestigd is . Deze reputatie is te danken aan de verse stengels die afgebroken worden en in mollen- of woelmuizentunnels worden gestopt; het is het bijtende latex dat de neus van de mol irriteert, niet de plant zelf. Er kan een gefermenteerd extract van gemaakt worden en in de tunnels verspreid worden; het effect hiervan wordt als afwerend beschouwd.

Voor de verspreiding van Kruisbladige wolfsmelk in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Euphorbe épurge of Euphorbe des jardins. Dit is de Franse benaming voor het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam en de woorden Éspurge en Jardins. Éspurge word uitgelegd bij de Engelse naam en Jardins geeft aan dat dit een prima tuinplant is/was.

De Duitse naam is Kreuzblättrige Wolfsmilch, Spring-Wolfsmilch. Het woord Kreuzblättrige Wolfsmilch is natuurlijk de Duitse benaming voor de volledige Nederlandse naam. Spring-Wolfsmilch betekent niet Voorjaars wolfsmelk maar letterlijk Spring Wofsmelk. Hieronymus Bock (1498–1554), samen met Otto Brunsfeld en Leonhart Fuchs de grote 3 botanici in Duitsland, noemde de soort ook reuzenbalsemien en berichtte: Zodra de noten droog worden, barsten ze met een knal open door de hitte van de zon, zoals de Schotse reuzenbalsemien met abrikozen. De plant heette in die tijd ook Cataputia minor. Dit is een Euphorbia-soort. Deze heet nu Ricinus communis, een compleet andere plant uit de tropen (Wonderboom).

Voor de verspreiding van Kruisbladige wolfsmelk in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is Tártago. Dit betekent Ricinus-olie gewonnen uit die andere Euphorbia-soort, Ricinus communis (Wonderboom). Ondanks dat de verwarring tussen deze twee Euphorbia-soorten bekend is word de Kruisbladige wolsmelk toch zo genoemd op de Spaanse Wiki-pagina. Het scherpe witte melksap dat bij kneuzing vrij komt heeft in Spanje een speciale naam, cagamuja. De naam Cagamuja komt van de sterk laxerende eigenschappen van deze "melk". Geiten eten dit blad en lijken geen last te hebben van het gif . De gifstof in deze plant kan echter wel via geitenmelk worden overgedragen

De Italiaanse naam is Euforbia catapuzia. Dit is dus die oude naam genoemd bij de Duitse naam.

De Zweedse naam is Korstörel. Kors betekent "kruis", naar de stand van de stengelbladeren. De betekenis van Törel is mij nog onbekend.

Voor de verspreiding van Kruisbladige wolfsmelk in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en Deense naam is min of meer gelijk, Hagevortemelk/Kors-Vortemælk. Dit betekent "tuin/Kruis-wrattenmelk". Het scherpe melksap had/heeft een gunstige werking bij genezing van wratten.

Ecologie

Bodem
Zonnige, open plaatsen (pioniervegetatie) op vochtige, voedselrijke, vaak kalkhoudende, verstoorde grond (zand, leem en klei).

Groeiplaats
Moestuinen, akkers (kalkrijke akkers), ruderale plaatsen, omgewerkte grond, braakliggende grond, bermen (open plekken), stortplaatsen en langs spoorwegen (spoorbermen, vooral in volkstuinen langs het spoor).

Verspreiding

Nederland
Plaatselijk vrij algemeen in Zuid-Limburg en in stedelijke gebieden. Elders zeldzaam.

Vlaanderen
Plaatselijk vrij algemeen in de Zand- en Zandleemstreek en in de leemstreek. Elders zeldzamer. Zeldzaam of plaatselijk ontbrekend in de Kempen.

Wallonië
Plaatselijk vrij algemeen in Brabant en in het Maasgebied.

Wereld
Oorspronkelijk uit Zuidwest-Azië, Noord-Afrika en Zuid-Europa. Elders min of meer ingeburgerd.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten