Rietorchis (Dactylorhiza majalis subsp. praetermissa)

De verschillen tussen de Rietorchis en Brede orchis (Dactylorhiza majalis) zijn zo klein dat ik niet eens durf te beweren dat deze foto met zekerheid van een Rietorchis is. Buiten dat kruisen deze twee planten regelmatig zodat je ook weer hybride vormen krijgt met uiterlijke kenmerken van beide planten. Hoe complex dit verhaal is licht het verhaal van Mark Meijerink (ecoloog/Orchideeënkenner/fotograaf) in de heruitgave van de Flora Batava uit 2023 duidelijk toe. Wel kan ik vertellen dat dit een van de meest voorkomende Orchissen is van Nederland. Hij staat werkelijk overal (als je althans in het westen van Nederland woont, zie het verspreidingskaartje). Zelfs in de wegbermen midden in de stad! Hij bloeit in Juni en Juli.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Op de onderstaande lijst staan 26 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
• Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Hyacintorchis (Himantoglossum robertianum)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

De naam is makkelijk uit te leggen. De plant groeit het beste tussen het riet. Eigenlijk wil dit zeggen dat deze Orchis het liefst groeit in een zeer vochtige omgeving, net zoals riet.

De naam Orchis komt van het Griekse όρχις en betekent "testikel/teelbal". Het woord Orchis werd voor het eerst gebruikt door de Griekse filosoof en botanicus Theophrastus (371/372 - 287/286 v.Chr.) in zijn boek De historia plantarum (Dit betekent "De natuurlijke geschiedenis van planten"). Testikel/teelbal omdat veel planten uit de Orchis familie twee wortelknollen hebben. Deze knollen lijken op testikels.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Hantsjekrûd
• English: Southern Marsh-orchid
• Français: Orchis négligé
• Deutsch: Schilf-Knabenkraut
• Espanõl: ?
• Italiano: Orchide a foglie larghe
• Svenska: Ängsnycklar
• Norsk: Stormarihånd
• Dansk: Priklæbet Gøgeurt

De Engelse naam is Southern Marsh-orchid. Dit betekent "zuidelijke moeras orchis". Inderdaad komt deze Orchis het meest voor in de zuidelijke helft van Engeland. Maar aangezien deze planten (Dactiloryza orchissen) heel gemakkelijk kruisen is het zeer moeilijk een duidelijke inventarisatie te houden, want de verschillen tussen deze hybride vormen zijn heel klein.

Voor de verspreiding van de Rietorchis in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Orchis négligé

De Duitse naam is Schilf-Knabenkraut. Dit betekent "riet-kabenkruid". Het Riet wordt uitgelegd bij de Nederlandse naam. Alle Dactiloryza soorten heten in Duitsland Knabenkruid. Dactylorhiza komt van Daktylos (Grieks) en betekent "vinger" en van Rhiza (Grieks) en betekent "wortel". Dus een vingervormige wortel tegenover de twee gebruikelijke eivormige wortelknollen bij een Orchis.

De Spaanse naam is mij onbekend. Ik zie ook geen waarnemingen in Spanje.

De Italiaanse naam is Orchide a foglie larghe. Dit betekent "orchidee met brede bladeren". Dit is ter onderscheid want de stengelbladeren van bijv. de Brede orchis (Dactylorhiza majalis) zijn ook breed.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Ängsnycklar. Ängs betekent "van de weide" en Nycklar betekent "sleutels". Het is een algemene naam voor verschillende orchideeën in Zweden vanwege de vorm van bloeiwijze. Het grappige is dat Slanke sleutelbloem (Primula elatior), geen Orchidee trouwens, dezelfde naam in Nederland heeft gekregen. De oudste "Nycklarnaam" is Jungfru Marie Nycklar (Onze lieve vrouwe sleutels/Brede orchis). Anderen zijn later vernoemd. Sommige betreffen andere bijbelse persoonlijkheden zoals de Johannes Nycklar (Saint Johns keys/mannetjes Soldaatje) en Pers Nycklar (Sint Peter's sleutels/Vroege paarse Orchis/Mannetjesorchis).

Voor de verspreiding van Rietorchis in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Stor Marihand. Stor betekent groot maar het zegt niks over deze specifieke soort. Het word puur gebruikt ter onderscheid van andere Dactyorhiza-soorten. Marihand is een algemene naam voor een Dactyloriza-soort in Noorwegen. Deze naam komt van de vorm van de ondergrondse knollen van de plant die vertakt zijn en kunnen dan op handen lijken. Veel orchideeën in Noorwegen hebben deze knollen en deze bevatten voedingsstoffen. Een Orchis heeft bijna altijd twee knollen: De knol die is gevormd in de zomer en een knol van het vorige seizoen. Deze laatste word gebruikt om seizoensgebonden voeding van de plant binnen dat jaar te gebruiken om te groeien. De nieuwe knol is licht en fris en werd in het verleden in verband gebracht met de Maagd Maria. Vandaar de naam Marihand. De oude knol van vorig jaar is zwart en verschrompeld en werd geassocieerd met Satans hand. In Nederland is de naam Handekenskruid bekend, een Orchideeënfamilie (Dactylorhiza). Marihand is eigenlijk de light versie van de verklaring voor het woord Orchis . 

De Deense naam is Priklæbet Gøgeurt. Priklæbet kan je vertalen met "gevlekte lip", dit n.a.v. de stippen (of strepen) op de lip van de bloem. Gøgeurt is een algemene Deense naam voor een Dactyloriza-soort. Gøgeurt betsaat uit twee woorden, Gøg wat "koekoek" betekent. Dit geeft aan dat de plant vroeg bloeit (als de koekoek arriveert) t.o.v. andere Orchissen die vaak in Juni bloeien. Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid".

Ecologie

Bodem
Zonnige, zelden licht beschaduwde, vaak iets open plaatsen op vochtige tot natte, matig voedselrijke, zwak zure tot liefst kalkhoudende grond.

Groeiplaats
Grasland (moerassig grasland, hooiland, nat, licht bemest grasland, boezemhooiland en beekdalhooiland), bermen, langs spoorwegen (spoorbermen en langs greppels), zeeduinen (duinvalleien), moerassen (trilveen, begraasd of gemaaid rietland en brakwaterveen), waterkanten (langs kwelsloten), buitendijkse waarden, zandplaten, afgravingen (o.a. kleiputten) en opgespoten grond.

Verspreiding

Nederland
Vrij algemeen in laagveengebieden en in de Hollandse en Zeeuwse duinen. Elders zeldzamer.

Vlaanderen
Zeldzaam, maar plaatselijk in grote aantallen. De meeste groeiplaatsen in de duinen.

Wallonië
Zeldzaam tot zeer zeldzaam.

Wereld
West-Europa. Van Midden-Frankrijk en Noord-Italië tot in Noord-Engeland, West-Noorwegen en Noordoost-Jutland (Denemarken).

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Laat ze staan!

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten