Algemeen
De zwanenbloem (Butomus umbellatus) is een vrij veel voorkomende waterplant, hoewel hij op de rode lijst van beschermde planten staat. Persoonlijk denk ik dat Zwanenbloem zo vaak voorkomt omdat dit een van de weinige planten is waarvan iedereen weet dat hij beschermd is. De plant is niet kieskeurig wat betreft waterkwaliteit, die mag ziltig, voedselrijk en ligt stromend zijn. Zwanenbloemen staan graag alleen in het water, niet omringd door andere planten, omdat zij zich gemakkelijk laten wegdrukken door sterkere. Dankzij het slootkantbeheer van de waterschappen gedijt de plant goed. Het regelmatig uitbaggeren en maaien van de slootkanten voorkomt overheersing door andere planten als lisdodde en riet. Als vijverplant siert hij menige tuinvijver. Zwanenbloem is de enige Butomus-soort die in het wild voor komt in Nederland. Zwanenbloem bloeit in Juni tot en met September.
In 1700 publiceerde de Franse botanicus Joseph Pitton de Tournefort (5 juni 1656 - 28 december 1708) al een 3-delige boekenserie Institutiones Rei Herbariae met daarin een prachtige afbeelding van de bloem (delen) van deze plant.
Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.
Verklaring Nederlandse naam
Hoe komt een Nederlandse naam tot stand?
Nederlandse plantennamen zijn te vinden op een standaardlijst opgesteld door FLORON en Naturalis. Nieuwe Nederlandse namen voor wilde planten worden niet zomaar gekozen. Een comité van Nederlandse en Vlaamse taxonomen beoordeelt de voorstellen. Zelf een voorstel voor een nieuwe naam doen, mag natuurlijk. Zeker als de nieuwe soort zelf is gevonden. Iedereen vanaf Nederlands sprekend België tot aan Friesland moet tenslotte weten dat het om dezelfde plant gaat.
Vaak hebben planten al een Nederlandse naam. Dat is bijvoorbeeld het geval bij soorten die al geruime tijd in België voorkwamen, en bij cultuurgewassen. Voor namen van cultuurgewassen wordt ook gebruik gemaakt van de Standaardlijst van Nederlandse namen van cultuurplanten van NAK tuinbouw.
De commissie voor Nederlandse Plantennamen bestaat uit de volgende disciplines:
- Naturalis biodeversity center, sectie Botanie, Leiden
- Nationale Plantentuin, Meise (België), 3 personen
- FLORON Nijmegen
Deze bloem heet zo omdat de stampers (één stamper in zessen gesplitst) een vorm hebben die sterk lijkt op sierlijke zwaantjes.
Omdat deze plant heel vaak Koffiebloem wordt genoemd zal ik voor deze keer (er zijn voor veel planten te veel volksnamen om ze allemaal te verklaren) proberen te verklaren waar deze naam vandaan komt. Als je de nog niet ontloken bloemknoppen bekijkt lijken deze donkerpaarse knoppen , in vorm en kleur, veel op koffiebonen. De helmknoppen trouwens ook!!
Meer
Zie ook de wetenschappelijke verklaring.
Namen in andere talen
- English: Flowering Rush
- Français: Butome en ombelle
- Deutsch: Schwanenblume
- Espanõl: ?
- Italiano: Giunco fiorito
- Svenska: Blomvass
- Norsk: Brudelys
- Dansk: Brudelys
verklaring Buitenlandse namen
De Engelse naam Flowering rush. Dit betekent "bloeiende rus". Dit is ontstaan uit een verwarring. Veel kruidkundige verwarde deze plant met de Biezenfamilie Er werd nauwlijks onderscheid gemaakt tussen een Rus (Juncus) en een Bies (Scirpus). Dodonaeus beschreef dit al. Uiteindelijk is de Zwanenbloem samen met Butomus umbellatus var. junceus (Turcz.) Micheli een ondersoort die alleen in Centraal-Azië vvor komt, ingedeeld in de Rietplantenfamilie (Butomaceae).
Voor de verspreiding van Zwanenbloem in Engeland zie deze kaart
De Franse naam is Butome en ombelle. Dit is de Franse benaming van de wetenschappelijke naam.
De Duitse naam is. Dit is de Duitse vertaling van de Nederlandse naam.
De Spaanse naam is mij onbekend.
In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Italiaanse naam is giunco fiorito. Dit betekent "bloeiend in het riet". Een duidelijkere verwijzing waar deze plant te vinden is is er niet.
Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Zweedse naam is Blomvass. Blom betekent natuurlijk "bloem" en Vass betekent "riet", "rietbloem" dus. Net zoals de Engelse naam.
Voor de verspreiding van Zwanenbloem in Zweden zie deze kaart.
De Noorse en Deense naam is Brudelys. Dit betekent zoiets als "bruidskandelaar". Misschien naar de gelijkenis met de vorm van de plant. In het Cruidenboeck heruitgegeven in 1644 van Rembert Dodoens staat een bijvoegsel waarom hij de plant kandelaar noemt. Je zou denken dat dit een Belgische naam is dus heel anders. Maar veel Nederlandse/Belgische namen hebben een Oud-Duitse (veel Oud-Nederlandse namen komen uit het Oud-Duits) herkomst en veel Scandinavische namen zijn door de geschiedenis afgeleid uit het Oud-Duits.
Maar waarom juist Bruids in het woord Bruidskandelaar is mij onbekend.
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Zonnige, iets open plaatsen in of soms langs, ondiep, matig voedselrijk tot voedselrijk, zwak zuur tot kalkrijk, zoet, stilstaand of soms zwak stromend water met een bodem van zand, leem, zavel, veen of klei.
Groeiplaats
Moerassen (verlandingsvegetaties), waterkanten en water (sloten, plassen, kanalen, spoorsloten, vijvers, afwateringskanaaltjes, kleiputten, oude rivierarmen, wielen en in het zoetwatergetijdengebied).
Verspreiding
Nederland
Algemeen in laagveengebieden en zeekleigebieden en zeldzaam in Zeeland en het rivierengebied. Elders zeldzaam.
Vlaanderen
Vrij algemeen. Het meest in het kustgebied, met name in de Polders en in de Maasvallei.
Wallonië
Zeldzaam. In hoofdzaak langs de grote rivieren.
Wereld
In Noordwest-Afrika en de gematigde streken in Azië en Europa. Ingeburgerd in Noord-Amerika.
Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL
Verspreiding Zwanenbloem
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
