Zwanenbloem (Butomus umbellatus)

Dit mooie verhaal over deze plant is te vinden op de site van natuurverhalen.nl: 

Bijna de hele zomer bloeit in veel sloten een statige, fraaie bloem, de zwanenbloem. Hebt u wel eens goed gekeken naar haar opvallende schoonheid? De zwanenbloem is voortgekomen uit het verdriet van de allermooiste nimf uit de Griekse mythologie, Galatea. Luister naar deze Griekse crime passionnel:

Lang, heel lang geleden werd de aarde bevolkt door goden, nimfen, monsters, draken, reuzen en gewone stervelingen. Eén van de mooiste Griekse zeenimfen, Galatea, werd verliefd op de atletische Acis, zoon van een nimf en een bosgod. Hij woonde op het eiland Sicilië, aan de voet van een vulkaan. Maar op deze onrustige en vuurspuwende vulkaan leefden ook reuzen met één oog, de cyclopen. Eén van hen had zijn ene oog laten vallen op de mooie zeenimf en hij werd verteerd door jaloezie. Hij kon de gedachte niet verdragen dat haar hart een ander beminde. Toen de eenogige reus op een lome zomerdag vanaf zijn berg de geliefden elkaar zag beminnen, werd hij zo razend dat hij een rotsblok naar het tweetal wierp. De zeenimf kon net op tijd wegduiken, maar haar geliefde, de knappe Acis, werd verpletterd. De steen was zo groot en zwaar dat er een krater ontstond. Vanuit die krater, de plek waar haar geliefde de dood vond, liet zijn ontroostbare nimf ter nagedachtenis een bron ontspringen als symbool van hun eeuwigdurende liefdesstroom. Dag na dag zat ze aan de oever van de beek, verteerd door verdriet. Galatea verloor haar levenslust en wilde niet meer verder leven zonder haar geliefde. Voor altijd wenste ze samen met Acis te zijn. Daarom veranderde ze zichzelf in een bloem, een schitterende bloem die groeide in het water van haar geliefde.

Sindsdien groeit deze nimfenbloem in water en kennen we deze wonderschone bloem als de zwanenbloem. Als u goed kijkt herkent u de statige schoonheid van de mooie zeenimf.

De zwanenbloem (Butomus umbellatus) is een vrij veel voorkomende waterplant, hoewel hij op de rode lijst van beschermde planten staat. Persoonlijk denk ik dat Zwanenbloem zo vaak voorkomt omdat dit een van de weinige planten is waarvan iedereen weet dat hij beschermd is. De plant is niet kieskeurig wat betreft waterkwaliteit, die mag ziltig, voedselrijk en lichtstromend zijn. Zwanenbloemen staan graag alleen in het water, niet omringd door andere planten, omdat zij zich gemakkelijk laten wegdrukken door sterkere. Dankzij het slootkantbeheer van de waterschappen gedijt de plant goed. Het regelmatig uitbaggeren en maaien van de slootkanten voorkomt overheersing door andere planten als lisdodde en riet. Als vijverplant siert hij menige tuinvijver. Zwanenbloem is de enige Butomus-soort die in het wild voor komt in Nederland. Zwanebloem bloeit in Juni tot en met September.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Deze bloem heet zo omdat de stampers (één stamper in zessen gesplitst) een vorm hebben die sterk lijkt op sierlijke zwaantjes.

Omdat deze plant heel vaak Koffiebloem wordt genoemd zal ik voor deze keer (er zijn voor veel planten te veel volksnamen om ze allemaal te verklaren) proberen te verklaren waar deze naam vandaan komt. Als je de nog niet ontloken bloemknoppen bekijkt lijken deze donkerpaarse knoppen , in vorm en kleur, veel op koffiebonen. De helmknoppen trouwens ook!!

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• English: Flowering Rush
• Français: Butome en ombelle
• Deutsch: Schwanenblume
• Espanõl: ?
• Italiano: Giunco fiorito 
• Svenska: Blomvass
• Norsk: Brudelys
• Dansk: Brudelys

De Engelse naam Flowering rush. Dit betekent "bloeiende rus". Dit is ontstaan uit een verwarring. Veel kruidkundige verwarde deze plant met de Biezenfamilie Er werd nauwlijks onderscheid gemaakt tussen een Rus (Juncus) en een Bies (Scirpus). Dodonaeus beschreef dit al. Uiteindelijk is de Zwanebloem samen met Butomus junceus ingedeeld in de Rietplantenfamilie (Butomaceae).

Voor de verspreiding van Zwanenbloem in Engeland zie deze kaart

De Franse naam is Butome en ombelle. Dit is de Franse benaming van de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is. Dit is de Duitse vertaling van de Nederlandse naam.

De Spaanse naam is mij onbekend.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is giunco fiorito. Dit betekent "bloeiend in het riet". Een duidelijkere verwijzing waar deze plant te vinden is is er niet.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Blomvass. Blom betekent natuurlijk "bloem" en Vass betekent "riet", "rietbloem" dus. Net zoals de Engelse naam. 

Voor de verspreiding van Zwanenbloem in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en Deense naam is Brudelys. Dit betekent zoiets als "bruidskandelaar". Misschien naar de gelijkenis met de vorm van de plant. Maar waarom juist Bruids is mij onbekend.

Ecologie

Bodem
Zonnige, iets open plaatsen in of soms langs, ondiep, matig voedselrijk tot voedselrijk, zwak zuur tot kalkrijk, zoet, stilstaand of soms zwak stromend water met een bodem van zand, leem, zavel, veen of klei.

Groeiplaats
Moerassen (verlandingsvegetaties), waterkanten en water (sloten, plassen, kanalen, spoorsloten, vijvers, afwateringskanaaltjes, kleiputten, oude rivierarmen, wielen en in het zoetwatergetijdengebied).

Verspreiding

Nederland
Algemeen in laagveengebieden en zeekleigebieden en zeldzaam in Zeeland en het rivierengebied. Elders zeldzaam.

Vlaanderen
Vrij algemeen. Het meest in het kustgebied, met name in de Polders en in de Maasvallei.

Wallonië
Zeldzaam. In hoofdzaak langs de grote rivieren.

Wereld
In Noordwest-Afrika en de gematigde streken in Azië en Europa. Ingeburgerd in Noord-Amerika.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten