Algemeen
Als de Kleine veldkers (Cardamine hirsuta) en Bosveldkers (Cardamine flexuosa) een poosje in bloei staan verschijnt plotseling Zandraket. Als je vluchtig kijkt valt de plant niet op maar bij beter bekijken zie je een iets fijnere kruisbloemige dan de hiervoor genoemde soorten. De stengel is wat dunner en de ook al best wel dunne houwtjes staan schuin op de stengel.
In 1982 kweekte de bemanning van het Russische ruimtestation Salyut 7 wat Arabidopsis, waarmee ze de eerste planten werden die in de ruimte bloeiden en zaden produceerden . Ze hadden een levensduur van 40 dagen.
Al in de jaren veertig van de vorige eeuw werd de Zandraket als modelorganisme in de genetica aangemerkt (‘de fruitvlieg van de botanie’). De volledige sequentiebepaling (volledige DNA bepaling) werd in 2000 voltooid . De Zandraket mag dan wel Raket heten (net als bijv. de Gewone raket (Sisymbrium officinale)) maar is wel onderdeel van een ander geslacht, het Arabidopsis-geslacht. Het is tevens de enige soort van dit geslacht dat in het wild in Nederland voor komt. Zandraket bloeit alleen in April en Mei.
Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.
Verklaring Wetenschappelijke naam
Hoe komt een wetenschappelijke naam tot stand?
Een wetenschappelijke naam word niet zomaar gegeven. Iedereen (wetenschappers, floristen, liefhebbers etc.) moet tenslotte weten dat het over dezelfde plant gaat. Botanische nomenclatuur is de formele naamgeving van planten. Deze wordt geregeld door de International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (ICN of ICNafp), een wetboek dat de wetenschappelijke namen van algen, schimmels en planten regelt.
Deze heet zo sinds het Internationaal Botanisch Congres in Melbourne in 2011, dat tot de naamswijziging besloot. Tot die tijd heette dit wetboek de International Code of Botanical Nomenclature (ICBN). In 1905 heeft het Internationaal Botanisch Congres van Wenen besloten om de publicatie van de eerste druk van Species plantarum te kiezen als het beginpunt van de moderne nomenclatuur voor planten. Dat betekent dat alle namen van vóór dit werk van Linnaeus niet meetellen, ook als die namen de vorm van een tweedelige naam hebben. Overige informatie staat op deze Wiki-pagina.
De officiële wetenschappelijke naam is Arabidopsis thaliana (L.) Heynh.
Arabidopsis betekent waarschijnlijk “doet denken aan Arabis”. Hiermee word een soort uit het Arabis-geslacht (Scheefkelk) bedoeld.
De zandraket werd in de 16e eeuw voor het eerst beschreven door Johannes Thal , naar wie de soortnaam verwijst . Hij vond hem in het Harzgebergte (Duitsland) en noemde hem Pilosella siliquosa. In 1577 schreef Thal de " Sylva Hercynia: sive catalogus plantarum sponte nascentium in montibus & locis plerisque Hercyniae Sylvae quae respicit Saxoniam ", een register van de planten van de Harz en enkele omliggende gebieden. Deze flora onderscheidde zich van alle tot dan toe geschreven kruidenboeken doordat voor het eerst een auteur zich niet beperkte tot geneeskrachtige planten, maar probeerde alle bestaande planten vast te leggen en te beschrijven. Als eerbetoon door Carl Linnaeus kreeg de plant Thaliana in de wetenschappelijke naam.
Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit (L.) en Heynh. L. Dit staat voor Carl Linnaeus.
Heynh. staat voor Gustav Heynhold (of Gustav Heinhold ; 1800–1860). Hij was een Duitse botanicus die werkte in de botanische tuinen van Dresden en Frankfurt. Zijn bekendste werk was de Nomenclator Botanicus Hortensis , een index van de botanische namen van tuinplanten. Het is niet zeker of hij een academische graad of titel had. In 1846 vermeldde het "Botanischen Centralblatt für Deutschland" hem als privé-wetenschapper in Dresden. In totaal was hij verantwoordelijk voor de naamgeving van zo'n 426 plantensoorten. In 1842 beschreef hij Arabidopsis thaliana in de publicatie Flora von Sachsen. Ik heb deze publicatie niet kunnen vinden en heb dus geen voorbeeldfoto's.
Meer
Zie ook de Nederlandse verklaring
Namen in andere talen
- Frysk: Sânraket
- English: Thale cress
- Français: Fausse arabette de Thalius
- Deutsch: Acker-Schmalwand
- Espanõl: ?
- Italiano: Arabetta comune
- Svenska: Backtrav
- Norsk: Vårskrinneblom
- Dansk: Almindelig Gåsemad
Verklaring Buitenlandse namen
De Engelse naam is Thale cress. Dit is de Engelse benaming van een combinatie van het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam en het woord Kers. De naam Kers komt uit het oud Germaans. Het woord komt van Kresse/Kras wat een "lekkernij" betekent. De plant werd veel gegeten.
Voor de verspreiding van Zandraket in Engeland zie deze kaart.
De Franse naam is Fausse arabette de Thalius. Dit betekent 'valse Arabische/Scheefkelk van Thalius". De plant lijkt op een Arabis/Scheef kelksoort maar is het niet. Het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam Arabidopsis betekent waarschijnlijk ook “doet denken aan Arabis”. Van gedeelte Thalius is de Franse bensming voor het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam.
De Duitse naam is Acker-Schmalwand. Dit betekent "akker smalle Muur". De zandraket groeit van origine op de velden rondom akkerland. De plant lijkt op een Muur-soort (Stellaria) maar is het absoluut niet.
Voor de verspreiding van Zandraket in Duitsland zie deze kaart.
De Spaanse naam is mij onbekend.
De Italiaanse naam is Arabetta comune. Een Italiaanse variant op de Franse naam.
Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Zweedse naam is Backtrav. Back betekent officieel "terug" maar een goede vertaling zou zijn "mindere" omdat Trav de Zweedse benaming is voor een Arabis-soort (zie ook de Franse naam). Totaal wordt het dus mindere (of valse) Arabis.
Voor de verspreiding van Veldkers in Zweden zie deze kaart.
De Noorse naam is Vårskrinneblom. Dit betekent "lente buxusbloem". De plant bloeit in april en mei, dus in de lente. Die Buxusbloem snap ik niet. De twee zijn absoluut geen familie en het enkele stengelblaadje wat je ziet bij Zandraket associeer ik niet met een Buxus-struik. Dus dit gedeelte is mij onbekend.
De Deense naam is Almindelig Gåsemad. Dit betekent "gewone ganzenvoer". Of ganzen dit kregen als voer is mij onbekend.
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Zonnige, open plaatsen op droge, matig voedselarme tot matig voedselrijke, zwak zure tot kalkhoudende, vaak omgewerkte grond (zand en stenige plaatsen).
Groeiplaats
Dijken, bermen, grasland (open plaatsen), akkers, plantsoenen, zeeduinen, braakliggende grond, ruderale plaatsen, muren, heggen, langs spoorwegen (spoorbermen) en tussen straatstenen.
Verspreiding
Nederland
Algemeen, maar vrij zeldzaam in Zeeland, in laagveengebieden en het noordelijk zeekleigebied.
Vlaanderen
Zeer algemeen.
Wallonië
Algemeen, maar zeldzamer in de Ardennen.
Wereld
Oorspronkelijk uit het Middellandse-Zeegebied. Nu in alle werelddelen.
Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL
Verspreiding Zandraket
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
Foto's
