Atropa bella-donna

Algemeen

Ik kan er niet omheen alhoewel ik het idee heb dat heel veel websites niet veel meer kunnen melden over deze plant dus hierbij ;  De hele plant bevat giftige alkaloïden. Bijzonder gevaarlijk zijn de bessen, die de uiterst giftige stof atropine bevatten. Het eten van drie bessen kan dodelijk zijn voor een kind. Voor een volwassene zijn tien tot twaalf bessen vaak fataal. De plant kan tot 1 m hoog worden. Ook de bladeren en wortels zijn zeer rijk aan deze alkaloïden. Wolfskers komt eigenlijk alleen nog  voor in zuid-Limburg en op een paar andere plekken in Nederland. Soms wordt hij ingezaaid in Heemtuinen e.d. Dit verklaard de gele stippen op het Floron verspreidingskaartje. Hij staat dan ook op de Rode lijst als bedreigd. Sinds 1950 is Wolfskers met 50 % tot 75 % achteruitgegaan. Deze plant is de enige Atropa-soort die in het wild voor komt in Nederland. Wolfskers bloeit in Juni, Juli en Augustus.

Verklaring wetenschappelijke naam

De officiële wetenschappelijke naam is Atropa bella-donna L.

Atropa is afgeleid van Atropos (Grieks) en betekent "onafwendbaar/ten dode opgeschreven". Atropos was in de Griekse mythologie één van de drie schik/doods-godinnen., n.l. degene die de levensdraad afsneed. Dit weer i.v.m. de sterke giftigheid van de plant.

Bella-donna (Italiaans) betekent "schone dame", wat duidt op het cosmetisch gebruik van de plant dat verwijst naar een praktijk die teruggaat tot de Renaissance. Dames gebruikten oogdruppels op basis van deze plant om prominentie en glans aan de ogen te geven vanwege het vermogen om de pupil te verwijden , een effect dat mydriasis wordt genoemd en vanwege atropine , die direct inwerkt op het parasympatische zenuwstelsel (Het parasympathische zenuwstelsel zorgt voor een versnelde bloedaanvoer (via verwijding van de bloedvaten) Eén druppeltje sap in de ogen gedaan was genoeg voor grotere pupillen (en een slechter gezichtsvermogen!!). Heden ten dage gebruiken (oog)artsen nog steeds atropine maar dan in minimale hoeveelheden.

Dat streepje tussen bella en donna is belangrijk. Want zo is de wetenschappelijke naam Atropa bella-donna één naam en dit is correct omdat men op deze manier voldoet aan de nomenclatuur.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Atropa bella-donna in de publicatie Species Plantarum.

     

Meer

Zie ook de Nederlandse verklaring.

Namen in andere talen

  • Frysk: Belladonna
  • English: Deadly nightshade
  • Français: Belladone
  • Deutsch: Schwarze Tollkirsche
  • Espanõl: Belladona
  • Italiano: Bellodona
  • Svenska: Belladonna
  • Norsk: Belladonnaurt
  • Dansk: Galnebær

verklaring Buitenlandse namen

De Engelse naam is Deadly nightshade. Dit betekent "dodelijke nachtschade". Eigenlijk is dit een beetje dubbel op. Planten uit de nachtschadefamilie zijn zo e zo al giftig. Maar de Wolfskers is nog een giftiger.

De Franse naam is Belladone. Dit is de Franse benaming voor het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Schwarze Tollkirsche Dit betekent "zwarte gekmakende kers".

De Spaanse en Italiaanse naam is natuurlijk Bellodona. De wetenschappelijke naam verklaart dit.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse en Noorse naam is nagenoeg gelijk, Belladonna/Belladonnaurt.  Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid".

Voor de verspreiding van Atropa bella-donna in Zweden zie deze kaart.

De Deense naam is Galnebær. Dit betekent "gekmakende bes".

Ecologie & Verspreiding

Ecologie

Bodem
Meestal half beschaduwde plaatsen op vochtige, matig voedselarme tot matig voedselrijke, stikstofrijke, vaak kalkrijke, humushoudende grond (mergel en stenige plaatsen).

Groeiplaats
Bossen (open plekken en langs bospaden, bosranden, kapvlakten, brandvlakten, stenige plaatsen, ruderale plaatsen en braakliggende grond.

Verspreiding

Nederland
Zeer zeldzaam, o.a. in Zuid-Limburg en Gelderland.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam. Het meest in de omgeving van Antwerpen en Brussel.

Wallonië
Vrij zeldzaam tot zeldzaam in de Kalkstreek en Lotharingen. Elders zeer zeldzaam.

Wereld
In Zuidwest-Azië, Noord-Afrika en in Zuid-, Midden- en West-Europa. Noordelijk tot in Midden-Engeland en Nederland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Verspreiding Atropa bella-donna

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten

Foto's