Blitum bonus-henricus (Brave hendrik)

Deze plant is o.a. te vinden op deze site vanwege de grappige naam. Brave hendrik is lid van de Amarantenfamilei (Amaranthaceae). Dit is geen gemakkelijke familie dus een goede flora is niet overbodig.  Brave hendrik is ernstig bedreigd in Nederland en staat dan ook op de Rode lijst. Sinds 1950 is de plant zeer sterk achteruit gegaan (met 75 % tot 100 %). Hij komt nog voor in zuid-Limburg, de Betuwe en nog enkele plaatsen in het land. De plant werd vroeger gegeten als spinazie (de jonge groene bladeren) en blijkt ook nauw verwant te zijn aan het geslacht Spinacia. Ook kende de plant vroeger enkele medicinale toepassingen. Brave hendrik bloeit vanaf Mei tot en met Augustus.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen minstens 3 Blitum soorten in het wild voor in Nederland:

• Brave hendrik (Blitum bonus-henricus) - zeer zeldzaam
• Rode aardbeispinazie (Chenopodium foliosum/Blitum virgatum) - zeldzaam
• Trosaardbeispinazie (Blitum capitatum) - zeer zeldzaam

De officiële wetenschappelijke naam is Blitum bonus-henricus (L.) Rchb.

Het geslacht Blitum werd voor het eerst beschreven in 1753 door Carl Linnaeus in Species Plantarum , Vol. 2, pag. 4. Sinds de tweede helft van de 19e eeuw werden Blitum- soorten gegroepeerd in het geslacht Chenopodium. Chenopodium is samenstelling uit het Grieks van χήν/chēn' dat "gans" betekent en πόδιον/podion dat "voetje" betekent. Dit n.a.v. de onderste stengelbladeren die op een ganzenpootje lijken. Ik zei specifiek de onderste stengelbladeren want de bovenste bladeren zijn spiesvormig). In 1832 werd de plant door Reichenbach  weer teruggeplaatst naar het geslacht Blitum.

Blitum (Latijn) betekent "Melde" of "een ordinaire groente. De brave hendrik is een zeer oude groente, waarvan de geplukte bladeren maar één dag bewaard kunnen worden. De jonge bladeren kunnen als spinazie gegeten worden en de jonge scheuten kunnen als een soort asperges klaargemaakt worden. Zaden kunnen in de handel gekocht worden.

Bonus (latijn) betekent "goed/braaf", en henricus is de vertaling van koning Henry. De uitleg staat bij de Engelse verklaring.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit (L.) Rchb. L. staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij de soort voor het eerst als Chenopodium bonus-henricus in zijn publicatie Species Plantarum. 

Rchb. staat voor Heinrich Gottlieb Ludwig Reichenbach (Leipzig, 8 januari 1793 - Dresden, 17 maart 1879). Hij was een Duitse natuuronderzoeker (zoöloog en botanicus). In 1832 herschreef hij de soort als Blitum bonus-henricus in de publicatie Flora Germanica Excursoria.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk:   Brave Hindrik
• English: Good King Henry
• Français: Chénopode Bon-Henri
• Deutsch: Guter Heinrich
• Espanõl: Pie de ganso
• Italiano: Farinello buon-enrico
• Svenska: Lungrot
• Norsk: Stolt henrik
• Dansk: Stolthenriksgåsefod

De Engelse naam is Good King Henry: Dit is te vertalen als "goede koning Henry". Waarschijnlijk is dit (net als de Nederlandse naam) een vertaling uit het Duits. De Duitse naam Guter Heinrich was al eerder bekend en wil waar schijnlijk zeggen dat de plant goed (guter) was voor medische doeleinden. De naam Heinrich was een algemene naam die toebedeeld werd aan een wel of niet bestaand iemand. De naam King hebben de Engelsen waarschijnlijk zelf toegevoegd om het belang van de plant in hun land meer waarde toe te kennen. Maar de naam king kan ook gegeven zijn naar Henry IV, beschermer van botanici, om hem te eren met deze geneeskrachtige plant.

Voor de verspreiding van Brave hendrik in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Chénopode Bon-Henri: Dit is de Franse benaming voor de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Guter Heinrich. Guter betekent "goede/brave" en Heinrich betekent "Hendrik/Henry". De uitleg is te lezen bij de Engelse naam.

Voor de verspreiding van Brave hendrik in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is Anserina Buen Enrique: Dit is een combinatie van de wetenschappelijke naam van de familie waar deze plant bij hoort (zie 2e Franse naam) en een Spaanse naam. Buen betekent "goed/braaf" en Enrique is de Spaanse variant voor Hendrik. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt,

De Italiaanse naam is Farinella buon-enrico.  Farinella is, net als bij de Engelse naam, die toebedeeld werd aan een wel of niet bestaand iemand. Zoiets als Jan met de pet of het Amerikaanse John Doe. Buon-enrico betekent "Brave Hendrik", de Italiaanse benaming voor de wetenschappelijke naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Lungrot: Dit betekent "longwortel". Verwijsend naar de medicinale eigenschap dat de plant hielp tegen hoest.

Voor de verspreiding van Brave hendrik in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Stolt henrik. Stolt betekent "trots" en Henrik "Hendrik".

De Deense naam is Stolthenriksgåsefod. Dit betekent "trotse Hendrik ganzenvoet".

Ecologie

Bodem
Zonnige, warme, beschutte plaatsen op vochtige, zeer voedselrijke, vooral stikstofrijke, vaak met organisch materiaal bemeste, omgewerkte grond.

Groeiplaats
Bij boerderijen (bij mesthopen en beerputten), begraafplaatsen, bermen, braakliggende grond, langs heggen, ruderale plaatsen, oude muren, humeuze ruigten en soms in akkers.

Verspreiding

Nederland
Zeer zeldzaam.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam.

Wallonië
Vrij zeldzaam in het zuidoosten. Elders zeer zeldzaam.

Wereld
Bijna heel Europa. Alleen in het hooggebergte kan de plant zich redelijk handhaven. Ingeburgerd in Noord-Amerika.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten