Centaurium erythraea (Echt duizendguldenkruid)

Echt duizenguldenkruid is prachtig om te zien. Wel even goed kijken of het deze is, er zijn wel degelijk verschillen maar die zie je niet altijd meteen. Alle 3 de soorten Centaurium lijken op elkaar dus het is niet overbodig te vermelden om een flora te hebben waar ze allemaal in staan en veel tijd! Iets van die tijd kan bespaard worden m.b.v. de tabel op het forum van waarnemingen.nl. Hierin staan ze alle drie op een rijtje met de verschillen en overeenkomsten.

En dan is het genieten, want mooi zijn deze Duizendguldenkruiden zeker! Meestal als je deze plant vind zijn een groot aantal soorten in de buurt. Zoals bijv. Parnassia (Parnassia palustris), Ogentroost-soorten (Euphrasia) of bijv. Geelhartje (Linum catharticum). Het hoeft niet maar de kans is groot.

In oude plantenboeken, bijv. het Cruideboeck van Rembert Dodoens, word het Echt duizenguldenkruid Kleine santorie genoemd naast Grote santorie. Met Grote santorie word Grote centaurea (Centaurea scabiosa) bedoeld. Terwijl deze laatst genoemde plant er totaal niet op lijkt. Waarom is mij onbekend. Echt duizendguldenkruid bloeit in Juli tot en met September.

Er komen in Nederland minstens 3 soorten Duizendguldenkruid (Centaurea) voor:

• Echt duizendguldenkruid (Centaurium erythraea) - algemeen
• Fraai duizendguldenkruid (Centaurium pulchellum) - algemeen
• Strandduizendguldenkruid (Centaurium littorale) - vrij zeldzaam

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Hoe komt een wetenschappelijke naam tot stand?

De officiële wetenschappelijke naam is Centaurium erythraea Rafn.

Er zijn twee verklaringen voor het woord Centaury:

1. Het woord komt uit het Grieks en gaat als volgt: Dit woord komt uit de Griekse mythologie. De centaur Chiros zag helende kracht van deze en andere planten. Het volgende citaat komt uit het Cruydeboeck van Rembert Dodoens: van den ouden Gr.plantennaam kentaureion of kentiaurion (van kentauros,Centaur),plant van den Centaur.- De Centauren waren een mythisch ruitervolk (vaak voorgesteld als half paard, half mensch): een hunner was de beroemde arts Chiron,die ,,dese cruyden ierst ghevonden ,,heeft ende Esculapion ghetoont ,oft als andere ,,segghen die met desen cruyden ghenesen es ghe,,weest doen hy in zynen voet van eenen pyl in ,,Herculus huys ghequetst was" ( Dodoens, Cruydeboeck, 2e druk (1563) 287).
2. Een andere verklaring is dat de naam is afgeleid van het Latijnse Centum dat "honderd" betekent en Aurum dat "Goud" betekent.

Erythraea komt van het Latijnse erythraeus en betekent "roodachtig". Maar welke plantdelen hiermee worden bedoeld is mij onbekend, misschien de bloemen maar die zij meer lila dan rood.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit Rafn.

Dit staat voor Carl Gottlob Rafn (31 juli 1769 - 17 mei 1808). Hij was een Deense wetenschapper en ambtenaar uit de Verlichting . Hij schreef invloedrijke artikelen over een breed scala aan fundamentele en toegepaste wetenschappen. Rafn leverde bijdragen aan vele prijsvragen voor essays over alle wetenschappelijke disciplines . Een daarvan was een flora van Denemarken - Flora van Denemarken en Holstein. Een deel van Rafns bijdrage was een leerboek over plantenfysiologie . Dit werd ook in een apart deel gepubliceerd en in andere talen vertaald. Rafn stierf in 1808 in Kopenhagen , slechts 39 jaar oud. In 1800 beschreef hij Centaurium erythrae in de publicatie in Danmarks og Holsteens Flora.

Zie ook de Nederlandse verklaring

• Frysk: Haverine
• English: Common centaury
• Français: Érythrée petite-centaurée
• Deutsch: Echtes Tausendgüldenkraut
• Espanõl: ?
• Italiano: Centaurio a fiori grandi
• Svenska: Bredarun
• Norsk: skjermgylden
• Dansk:  Mark-Tusinggulden

De Engelse naam is Common centaury. Dit betekent "gewone centaury". Niet dat deze soort Centauraea nu zo veel voor komt maar meer ter onderscheid met de andere twee soorten. 

Veel plantensoorten beginnen met de naam Gewoon/Gewone. Hiermee word vaak bedoelde 'de meest voorkomende'. Het betekent niet dat deze soort niet zeldzaam is. Dit is afhankelijk van de soort.  Ook vaak word met het woord Gewoon/Gewone onderscheid gemaakt tussen soorten uit het zelfde geslacht. Bijv. harige/glanzende/grote etc. Dit alles geldt ook voor het woord Vulgaris/Vulgare dat vaak aan het eind van een wetenschappelijke naam staat.

Voor de verspreiding van Echt duizendguldenkruid in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Érythrée petite-centaurée. Dit betekent 'Erythreaea klein Centaurium". Hiermee word aangegeven dat dit een kleinere variant is van de soort. Dit klopt in theorie wel maar is in de praktijk niet echt goed na te gaan.

De Duitse naam is  Echtes Tausendgüldenkraut. Dit is de Duitse benaming voor de volledige Nederlandse naam.

Voor de verspreiding van ?Echt duizendguldenkruid in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is mij onbekend

De Italiaanse naam is centaurea minore. Dit betekent "kleine Centarie, een Italiaanse variant op de Franse naam. 

De Zweedse naam is Flockarun. De betekenis hiervan is mij nog onbekend.

Voor de verspreiding van Echt duizenguldenkruid in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is skjermgylden. 

De Deense naam is Mark-Tusengyllen. Dit betekent letterlijk "duizend gouden". Deze Deense naam is afgeleid van het eerste deel van de wetenschappelijke naam Centaurium. de Griekse naam κενταύριον van κένταύριον van κένταυρος Centaur. Maar dit werd in de Middeleeuwen ten onrechte vertaald met centum aurei dat "honderd gouden" betekent. Een afleiding die aanleiding gaf tot de namen Tusengyllen. Het woord Mark betekent "grens". Misschien word hiermee de grens tussen water en land bedoeld waar de plant vaak te vinden is. Maar aangezien ik dit niet zeker weet is dit woord nog onbekend.

Ecologie

Bodem
Zonnige, open (pioniervegetaties) tot grazige plaatsen op vochtige, matig voedselarme tot matig voedselrijke, zwak zure tot basische (kalkrijke) grond. Zoutmijdend (zand, zavel, leem, lichte klei, löss en mergel (vermengd met grind).

Groeiplaats
Bossen (langs zonnige bospaden), bosranden, struwelen, kapvlakten (op löss), opgespoten grond, afgravingen (leemgroeven, kleigroeven), langs spoorwegen (spoorwegterreinen en spoordijken), industrieterreinen, zeeduinen (kort afgegraasd weiland in duinvalleien), grasland (laagblijvend hooiland en langs afgestoken greppelkanten), bermen, kalkhellingen en soms aan waterkanten (slootkanten).

Verspreiding

Nederland
Plaatselijk vrij algemeen in de Zeeuwse en Hollandse duinen, vrij zeldzaam in Zuid-Limburg, Noord-Brabant, in het oosten van het land en rond Amsterdam en zeldzaam in Flevoland. Elders zeer zeldzaam.

Vlaanderen
Algemeen in de duinen. Elders minder algemeen.

Wallonië
Vrij algemeen in het Maasgebied en in de zuidelijke Ardennen. Elders zeldzamer.

Wereld
Europa, noordelijk tot in het Oostzeegebied. Ook in Noordwest-Afrika en hier en daar in Zuidwest-Azië, Noord-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten