Algemeen
Eigenlijk heeft de herfsttijloos de bloei vervroegd. In de herfst steekt alleen haar bloem boven de grond uit, die wel lijkt op een krokus. Dit is ook het probleem met op naam brengen van de plant. Gelukkig staat er op het forum van waarnemingen.nl een tabel om het een en ander uit te leggen. De grove, tulpachtige bladeren met in het hart een vruchtdoos met zaden, komen pas in de lente. De plant heeft onder de grond een vleesachtige knol. De zaden en de bladeren zijn giftig. De inheemse herfsttijloos is vrij zeldzaam en heeft als noordelijke grens Limburg en Vlaanderen. Herfsttijloos werd al in 1601 door Carolus Clusius genoemd. Hij kweekte in 1588 bollen van de plant die uit Konstantinopel kwamen
Bovenstaande afbeeldingen zijn eeen scan van de publicatie waarin hij diverse soorten Colchicum beschrijft. Welke onze 'eigen' Colchicum autumnale is is mij onbekend.
De gecultiveerde plant, een grote knol, die vaak als 'droogbloeier' wordt verkocht kan een twintigtal bloemen geven. De bloemen zijn groter dan die van de herfsttijloos (Colchicum autumnale). Deze gecultiveerde herfsttijloos is populair als tuinplant. Dit is goed te zien aan de gele stippen op het Floron verspreidingskaartje. Veel waarnemingen zijn dus verwilderde of ingezaaide Droogbloeiers. Herfsttijloos is de enige Colchicum-soort die in Nederland in het wild voorkomt. Herfsttijloos bloeit dus in September, Oktober en November.
In 1700 publiceerde de Franse botanicus Joseph Pitton de Tournefort (5 juni 1656 - 28 december 1708) al een 3-delige boekenserie Institutiones Rei Herbariae met daarin een prachtige afbeelding van de bloem (delen) van deze plant.
Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.
Verklaring Wetenschappelijke naam
Hoe komt een wetenschappelijke naam tot stand?
Een wetenschappelijke naam word niet zomaar gegeven. Iedereen (wetenschappers, floristen, liefhebbers etc.) moet tenslotte weten dat het over dezelfde plant gaat. Botanische nomenclatuur is de formele naamgeving van planten. Deze wordt geregeld door de International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (ICN of ICNafp), een wetboek dat de wetenschappelijke namen van algen, schimmels en planten regelt.
Deze heet zo sinds het Internationaal Botanisch Congres in Melbourne in 2011, dat tot de naamswijziging besloot. Tot die tijd heette dit wetboek de International Code of Botanical Nomenclature (ICBN). In 1905 heeft het Internationaal Botanisch Congres van Wenen besloten om de publicatie van de eerste druk van Species plantarum te kiezen als het beginpunt van de moderne nomenclatuur voor planten. Dat betekent dat alle namen van vóór dit werk van Linnaeus niet meetellen, ook als die namen de vorm van een tweedelige naam hebben. Overige informatie staat op deze Wiki-pagina.
De officiële wetenschappelijke naam is Colchicum autumnale L.
Er zijn drie verklaringen voor Colchium:
- Colchicum komt van Colchis (Latijn) en betekent "streek aan de oostelijke kant v.d. zuidoever v.d. Zwarte Zee
- De naam komt van de giftige stof Colchicine dat zich in de bol van de plant bevind, maar of de stofnaam eerder was weet ik niet.
- Een andere opvatting is dat de naam in verband staat met Medea, de tovenares. Zij zou uit de zelfde streek komen.
Autumnale komt van Autunus (Latijn) en betekent "herfst". Dit omdat de plant in de lente bladeren vormt en pas in de herfst bloeit.
Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Colchicum autumnale in de publicatie Species Plantarum.
Meer
Zie ook de Nederlandse verklaring.
Namen in andere talen
- Frysk: Libbene deade
- English: Meadow saffron, Naked ladies
- Français: Colchique d'automne
- Deutsch: Herbstzeitlose
- Espanõl: Cólquico
- Italiano: Colchico autumnale
- Svenska: Tidlösa
- Norsk: Tidlaus
- Dansk: Høst-Tidløs
verklaring Buitenlandse namen
Er zijn twee Engelse namen:
- Meadow saffron. Dit betekent "weide saffraan". Dit heeft niets te maken met de kleur maar deze plant lijkt veel op de De saffraankrokus (Crocus sativus). Van de meeldraden van deze krokus wordt saffraan gewonnen.
- Naked ladies. Dit betekent "naakte dames". Dit omdat deze plant eerst bladeren vormt. Als deze dood en verlept zijn komt pas in de herfst de bloem (de Lady).
Voor de verspreiding van Herfsttijloos in Engeland zie deze kaart.
De Franse naam is Colchique d'automne. Dit is de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.
De Duitse naam is Herbstzeitlose. Dit is de Duitse benaming voor de Nederlandse naam.
De Spaanse naam is Cólquico. Dit is de Spaanse benaming van het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam.
De Italiaanse naam is Colchico d'autunno. Dit de Italiaanse benaming voor de volledig wetenschappelijke naam. Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. De hier genoemde naam kan ook nog varianten hebben.
De Zweedse, Noorse en Deense naam is nagenoeg gelijk: Tidlösa/Tidløs/Høst-Tidløs. Dit betekent ook "tijdloos/herfsttijdloos".
Voor de verspreiding van Herfsttijloos in Zweden zie deze kaart.
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op vochtige tot vrij natte, matig voedselrijke tot voedselrijke, humeuze, vaak licht bemeste en meestal kalkhoudende grond (leem, zavel, klei en mergel).
Groeiplaats
Bossen (loofbossen), bosranden, struwelen, zeeduinen (duinbossen en struwelen), grasland (kalkhellingen, vloeiweiden, hooiland, beekdalgrasland en uiterwaarden), rivierdijken en bronhellingen.
Verspreiding
Nederland
Vrij zeldzaam in Zuid-Limburg en zeer zeldzaam in Midden- en Noord-Limburg, Noord-Brabant, het rivierengebied en in het oosten van het land.
Vlaanderen
Zeldzaam in de Maasvallei en in de duinen en zeer zeldzaam in de Kempen en de Leemstreek.
Wallonië
Vrij algemeen in het Maasgebied en de zuidelijke Ardennen. Elders zeer zeldzaam.
Wereld
Midden-Europa en in een deel van West- en Zuid-Europa. Van Noord-Portugal, Zuidoost-Ierland, Nederland en Midden-Engeland en oostelijk tot de Balkan.
Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL
Verspreiding Colchicum autumnale
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
