Algemeen
Eigenlijk heeft de herfsttijloos de bloei vervroegd. In de herfst steekt alleen haar bloem boven de grond uit, die wel lijkt op een krokus. De grove, tulpachtige bladeren met in het hart een vruchtdoos met zaden, komen pas in de lente. De plant heeft onder de grond een vleesachtige knol. De zaden en de bladeren zijn giftig. De inheemse herfsttijloos is vrij zeldzaam en heeft als noordelijke grens Limburg en Vlaanderen. De gecultiveerde herfsttijloos is populair als tuinplant. Dit is goed te zien aan de gele stippen op het Floron verpreidingskaartje. Sommige waarnemingen zijn dus verwilderde of "ingezaaide" planten. Herfsttijloos is de enige Colchicum-soort die in Nederland in het wild voorkomt.Herfsttijloos bloeit dus in September, Oktober en November.
Verklaring Wetenschappelijke naam
De officiële wetenschappelijke naam is Colchicum autumnale L.
Er zijn drie verklaringen voor Colchium:
- Colchicum komt van Colchis (Latijn) en betekent "streek aan de oostelijke kant v.d. zuidoever v.d. Zwarte Zee
- De naam komt van de giftige stof Colchicine dat zich in de bol van de plant bevind, maar of de stofnaam eerder was weet ik niet.
- Een andere opvatting is dat de naam in verband staat met Medea, de tovenares. Zij zou uit de zelfde streek komen.
Autumnale komt van Autunus (Latijn) en betekent "herfst". Dit omdat de plant in de lente bladeren vormt en pas in de herfst bloeit.
Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Colchicum autumnale in de publicatie Species Plantarum.
Dit verhaal is afkomstig van "natuurververhalen.nl" van de IVN afdeling Leiden. Ik vond het zo'n leuk verhaal dat ik het gebruikt heb in deze site. Bij links ziet u het juiste adres om nog meer leuke verhalen te lezen,
De meeste planten en bomen laten hun fraaie bloemen het liefst in voorjaar en zomer zien. De naaktbloeiende herfsttijloos, die lijkt op een kale krokus, was aanvankelijk niet anders. Maar omdat ze tussen al die schitterende kleurenpracht in lente en zomer niet opviel, bedacht ze een plan. Samen met de herfst kwam ze tot een unieke oplossing, waaruit ze beide voordeel wisten te behalen.
Iedereen denkt altijd dat alle planten, dieren en seizoenen kant en klaar op de wereld kwamen. Dat is niet zo. Naakt op aarde gekomen mochten ze hun nieuwe uiterlijk kiezen. De keuze was groot. Er lagen stapels veren, huiden, kleuren, poten, oren, monden, snuiten, snavels en staarten. De pauw was de eerste en pakte de grootste veren, de prachtigste kleuren en zelfs een deftige kroon. De iris nam alle kleuren van de regen- boog.
Toen alle planten en dieren hun uiterlijk bij elkaar hadden gescharreld waren de stapels verdwenen. Voor de regen, de sneeuw, de winden en de seizoenen was niets meer. Alles was op. Daar waren de winden boos om en zo ontstonden de stormen.?De sneeuw kreeg met veel moeite nog de witte kleur van het sneeuwklokje. Maar voor de seizoenen was alles op. Toen zij hun beklag deden bij God bood Hij hen aan dat ze mochten kiezen wat in hun seizoen paste. De lente koos de liefde en de geboorte en de meeste bloemen. De zomer koos de warmte van de zon en de lange lichte dagen. De winter koos de kou, de kaalheid, de kilte en de donkere dagen. Toen de herfst aan de beurt was viel er nog nauwelijks wat te kiezen.
Op een dag zat de herfst somber op een steen te mokken: ‘Ik ben boter noch vis. Ik heb van alles een beetje, maar niet echt iets speciaals.’ O wat voelde hij zich zielig. Vlak naast de steen waar de herfst zat te pruilen, bloeide de tijloos met haar lila kelken. Zij hoorde de verdrietige woorden. Zachtjes zei ze: ‘Herfst, herfst, luister! Ik heb een plan. Ik ben ook niet gelukkig. Misschien kunnen we elkaar helpen. In de bonte kleurenpracht van het voorjaar val ik als kleine bloem helemaal niet op. Ik zou willen opvallen als de bijzondere roos, of ’s nachts bloeien zoals de geurige teunisbloem, of?als een van de eerste willen bloeien zoals de sleedoorn, of zo bedwelmend ruiken als de meidoorn. Maar ik heb niets van dat alles. Ik val niet op. Maar weet je, ik kan misschien wel als laatste bloeien, bij jou, in het najaar. Als bijna alles verdord is zullen de mensen opfleuren als ze mijn bloemen zien. En weet je herfst, dan heb jij ook een mooie blije bloem in je seizoen. Vind je dit een goed plan?’
De sombere herfst keek verrast op, maar zag direct beren op de weg. Zuchtend zei hij. ‘Goed idee, tijloos, maar in de winter bevriezen je vruchten, dat wil ik je niet aandoen.’ ‘Dat zullen we nog wel eens zien, herfst,’ antwoordde ze, ‘problemen zijn er om opgelost te worden. Ik weet zeker dat er in mijn droom een oplossing komt. Wil je morgen terugkomen?’
De volgende dag had ze een heel bijzondere oplossing bedacht: ‘Ik bloei bij jou in de herfst, in de winter rust ik onder de grond uit en in de lente groeien mijn bladeren en zaden. Dat is gunstig voor me, want de hongerige dieren zullen ’s winters mijn vruchten niet opeten. En zo zijn we beide gelukkig. Ik omdat ik opval in het najaar en jij hebt een mooie bloem in je seizoen.’
De herfst keek blij. Dat was voor het eerst in lange tijd.
Eigenlijk heeft de herfsttijloos, de Cólchicum autumnále, de bloei vervroegd. In de herfst steekt alleen haar bloem boven de grond uit, die wel lijkt op een krokus. De grove, tulpachtige bladeren met in het hart een vruchtdoos met zaden, komen pas in de lente. De plant heeft onder de grond een vleesachtige knol. De zaden en de bladeren zijn giftig. De inheemse herfsttijloos is vrij zeldzaam en heeft als noordelijke grens Limburg en Vlaanderen. De gecultiveerde herfsttijloos is populair als tuinplant.
Meer
Zie ook de Nederlandse verklaring.
Namen in andere talen
- Frysk: Libbene deade
- English: Meadow saffron, Naked ladies
- Français: Colchique d'automne
- Deutsch: Herbstzeitlose
- Espanõl: Cólquico
- Italiano: Colchico autumnale
- Svenska: Tidlösa
- Norsk: Tidlaus
- Dansk: Høst-Tidløs
verklaring Buitenlandse namen
Er zijn twee Engelse namen:
- Meadow saffron. Dit betekent "weide saffraan". Dit heeft niets te maken met de kleur maar deze plant lijkt veel op de De saffraankrokus (Crocus sativus). Van de meeldraden van deze krokus wordt saffraan gewonnen.
- Naked ladies. Dit betekent "naakte dames". Dit omdat deze plant eerst bladeren vormt. Als deze dood en verlept zijn komt pas in de herfst de bloem (de Lady).
Voor de verspreiding van Herfsttijloos in Engeland zie deze kaart.
De Franse naam is Colchique d'automne. Dit is de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.
De Duitse naam is Herbstzeitlose. Dit is de Duitse benaming voor de Nederlandse naam.
De Spaanse naam is Cólquico. Dit is de Spaanse benaming van het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam.
De Italiaanse naam is Colchico d'autunno. Dit de Italiaanse benaming voor de volledig wetenschappelijke naam. Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. De hier genoemde naam kan ook nog varianten hebben.
De Zweedse, Noorse en Deense naam is nagenoeg gelijk: Tidlösa/Tidløs/Høst-Tidløs. Dit betekent ook "tijdloos/herfsttijdloos".
Voor de verspreiding van Herfsttijloos in Zweden zie deze kaart.
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op vochtige tot vrij natte, matig voedselrijke tot voedselrijke, humeuze, vaak licht bemeste en meestal kalkhoudende grond (leem, zavel, klei en mergel).
Groeiplaats
Bossen (loofbossen), bosranden, struwelen, zeeduinen (duinbossen en struwelen), grasland (kalkhellingen, vloeiweiden, hooiland, beekdalgrasland en uiterwaarden), rivierdijken en bronhellingen.
Verspreiding
Nederland
Vrij zeldzaam in Zuid-Limburg en zeer zeldzaam in Midden- en Noord-Limburg, Noord-Brabant, het rivierengebied en in het oosten van het land.
Vlaanderen
Zeldzaam in de Maasvallei en in de duinen en zeer zeldzaam in de Kempen en de Leemstreek.
Wallonië
Vrij algemeen in het Maasgebied en de zuidelijke Ardennen. Elders zeer zeldzaam.
Wereld
Midden-Europa en in een deel van West- en Zuid-Europa. Van Noord-Portugal, Zuidoost-Ierland, Nederland en Midden-Engeland en oostelijk tot de Balkan.
Verspreiding Colchicum autumnale
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
