Dipsacus strigosus (Slanke kaardenbol)

De grote reden dat de Slanke kaardenbol op deze site staat is dat de plant de verwilderde/ingeburgerde variant is van onze inheemse Kleine kaardenbol (Dipsacus pilosus). De Slanke kaardenbol is relatief jong en is en via Rusland in 2000 ons land is binnen gekomen. Persoonlijk ken ik de plant van de heemtuin in Utrecht maar de echte wilde populatie is nog niet goed in kaart gebracht. Mede omdat Slanke- en Kleine kaardenbol niet gek veel van elkaar verschillen. Het bloemhoofdje van de Kleine kaardenbol is iets groter. Maar grootte is wat mij betreft geen determinatiekenmerk. Het enige echt opvallende kenmerk is dat helmknopjes van de meeldraden van Slanke kaardenbol geel tot groen zijn en die van de Kleine kaardenbol zwart/violet. Slanke kaardenbol bloeit in Juni tot en met Augustus.

Er komen in Nederland minstens 4 Kaardenbol (Dipsacus) soorten in het wild voor in Nederland:

• Grote kaardebol (Dipsacus fullonum) - algemeen
• Kleine kaardenbol (Dipsacus pilosus) - vrij zeldzaam
• Slipblad kaardenbol (Dipsacus laciniatus) - vrij zeldzaam
• Slanke kaardenbol (Dipsacus strigosus) - zeldzaam

De officiële wetenschappelijke naam is Dipsacus strigosus Willd.

Dipsacus (Latijn) en betekent "drinkbeker/dorstlesser". De stevige stengelbladeren van de plant zijn aan de voet vergroeid en vormen zo een soort kom/trechter waarin regenwater wordt opgevangen. Er zijn verschillende theorieën waarom de plant het water vast houdt. Een van deze theorieën is dat de plant wellicht, gedeeltelijk, carnivoor is. De 'drinkbekers' zouden dienst doen als val. Kleine insecten die in het water terecht komen worden langzaam verteerd. Anders dan bij andere carnivoren (zoals bijv. Groot blaasjeskruid (Utricularia vulgaris)) planten heeft de kaardenbol geen enzymen die het afbraakproces versnellen en is de plant afhankelijk van het natuurlijk afbraakproces. Er is weinig onderzoek naar gedaan. Maar eentje is op deze site te vinden.

Strigosus is Latijn en betekent "slank/iel". De woorden Slank/iel zijn mijn inziens meer ter onderscheid dan functioneel. Er zijn geen kenmerken juist bij deze plant te vinden die de naam recht toe doen.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit Willd.

Willd. staat voor Carl Ludwig (von) Willdenow (22 augustus 1765 – 10 juli 1812) was een Pruisisch botanicus, farmaceut en taxonoom. Hij wordt beschouwd als een van de grondleggers van de plantengeografie, de studie van de verspreidingsgebieden van planten. Hij was de mentor van Alexander von  Humboldt. Zijn herbarium met meer dan 20.000 exemplaren bestaat nog steeds binnen de botanische tuin van Berlijn. In 1818 beschreef hij Dipsacus strigosus in de publicatie Systema Vegetabilium (niet door hem uitgegeven)

Zie ook de Nederlandse verklaring

• Frysk: ?
• English: ?
• Français: Cardère raide
• Deutsch: Schlanke Karde
• Espanõl: ?
• Italiano: ?
• Svenska: Sträv kardvädd
• Norsk: Lodnekardeborre
• Dansk: Pindsvin-Kartebolle

De Engelse naam is Yellow flowered teasel. Dit betekent "geelbloemige kaardenbol. Hier word dus niet de kleur van de kroonbladen mee bedoeld maar de kleur van de helmknopjes

Voor de verspreiding van Slanke kaardenbol in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Cardère raide. Dit betekent Stijve kaardenbol.

De Duitse naam is Schlanke Karde. Dit is de Duitse benaming voor min of meer de volledige Nederlandse naam.

Voor de verspreiding van ? in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is mij onbekend. Ik weet niet of de plant ooit is waargenomen in Spanje

De Italiaanse naam is mij onbekend. Ik weet niet of de plant ooit is waargenomen in Italië

De Zweedse naam is Sträv kardvädd. Sträv betekent "ruw".  Kard komt van Karda en betekent kaardgereedschap voor wol, katoenteelt voor het opruwen van stof. De herkomst van de naam Vädd is onzeker.

Voor de verspreiding van Slanke kaardenbol in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Lodnekardeborre. Lodne betekent "donzig", verwijzend naar het harig karakter van de plant? Kardeborre is een combinatie van het werkwoord "Karde", wat betekent "het kaarden van wol", en "Borre", Dit is eigenlijk de naam voor Arctium lappa (Grote klit en in het Engels Burdock). Hiermee wordt in het algemeen een bol met stekels mee bedoeld. Dus een klit om wol mee te kaarden.

De Deense naam is Pindsvin-Kartebolle. Pindsvin betekent "egel". En Kartebolle natuurlijk Kaardenbol, een leuk woord ter onderscheid van andere soorten.

Ecologie & verspreidingDipsacus strigosus groeit op schone, voedselrijke grond in vochtige loofbossen, struwelen, bosranden, ruigten, bermen, langs rivieren, kanalen, weteringen, sloten, beken, plasjes, op braakliggende terreinen, heidegebieden en ruderale gebieden. Dipsacus strigosus komt in Nederland voor in en rond de Biesbosch, stedelijk Utrecht en omgeving, de Gelderse Poort en omgeving, oostelijk Noord-Brabant met aangrenzend Limburg en het oosten van Zuid-Limburg. Dipsacus strigosus komt oorspronkelijk uit Zuid-Rusland. Nadat de soort lange tijd over het hoofd was gezien werd zij na de eeuwwisseling in 2012 voor het eerst in Nederland herkend. De verspreiding is nog onvoldoende bekend. Dipsacus strigosus kan verward worden met Kleine kaardebol. De belangrijkste onderscheidende kenmerken zijn de grootte van het bloemhoofdje (tot 3,0 tot 4,0 cm bij Dipsacus strigosus) en de kleur van de helmknopjes (bleek geel tot groen bij Dipsacus strigosus). Mogelijk bevinden zich onder oudere waarnemingen van Kleine kaardebol nog waarnemingen van Dipsacus strigosus.

CC-BY-SA 3.0 Niko Buiten, 2014

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten