Empetrum nigrum (Kraaihei)

Kraaihei groeit in het noordelijk deel van Europa wat goed te zien is aan de stevigheid van de plant en de leerachtige bladeren. De bloemen zijn erg klein en worden snel over het hoofd gezien. Dit geldt dus niet voor de typerende bessen. Zij verschijnen al in Juni. Terwijl dit bij andere heidesoorten vier weken later is. Kraaihei is de enige Empetrumsoort die in het wild voorkomt in Nederland. De plant bloeit al in April en Mei.

De officiële wetenschappelijke naam is Empetrum nigrum L.

Empetrum komt van het woord En (Grieks) en betekent "in/op", en Petros (Grieks) wat "rots" betekent. Dit duidt op de originele groeiplaats.

Nigrum (Latijn) betekent "zwarte vlek", wat slaat op de diep zwarte bessen.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Empetrum nigrum in de publicatie Species Plantarum.

De Noorse naam voor een kraai is Kraka, daar is de naam kraaiheide van afgeleid. De bessen van deze heidesoort zijn zo zwart als kraaien of ze worden gegeten door kraaien. Ook wulpen, duiven, fazanten en meeuwen zijn er dol op.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit ? Dit staat voor ?

Dit verhaal is afkomstig van natuurverhalen.nl van de IVN afdeling Leiden. Ik vond het zo'n leuk verhaal dat ik het gebruikt heb in deze site. 

Heide is een bijzondere plant die overleeft in barre, armoedige omstandigheden. Het is een wonder dat ze overleeft op gronden waar andere planten weigeren te groeien. Daar moet je wel heel standvastig voor zijn en een wil hebben om te overleven. Bekijk de heide de volgende keer als u haar ziet eens met andere ogen. In de dappere heide herkent u dan wellicht ook de Duitse kroonprinses Erica.

Lang geleden woonde in een Duits koninkrijk een zachtaardige en intelligente kroonprinses, Erica geheten. Ze was verliefd op de mooie prins Wander, die zo graag in de bossen en uitgestrekte velden van de landgoederen van zijn geliefde ronddoolde. Het liefst wandelden ze urenlang te voet of te paard over de uitgestrekte landgoederen. Ze spraken over hun liefde, maar maakten ook plannen over hoe ze in de toekomst het land rechtvaardig wilden gaan regeren. Ze droomden van een vrolijk land, met blijmoedige inwoners, waar grote en kleine feesten een belangrijke plaats moesten innemen.

Het liep echter anders. Op hun tochten werden ze regelmatig gadegeslagen door de Duistere Tovenaar. Deze tovenaar was al jaren verliefd op de mooie prinses. Dag na dag zag de jaloerse man de prinses gelukkig met haar prins dolen. Dat kon hij niet langer meer aanzien en hij bedacht een plan. De Duistere Tovenaar wilde prinses Erica dwingen zijn vrouw te worden. Op een regenachtige dag ontvoerde hij haar.

“Mooie prinses Erica,” zo sprak de tovenaar toen ze in zijn huis waren aangekomen, “er was geen andere manier om je aandacht te krijgen. Ik ben een groot tovenaar en kan je alles geven wat je wenst. Je zult koningin worden van een rijk en machtig koninkrijk. We zullen de omringende landen veroveren en je zult vorstin worden een land waar Karel de Grote bij in het niets valt. In ruil daarvoor wil ik dat je met me trouwt.” De jonge vrouw had haar hart verpand aan prins Wander. “Wat je me ook belooft of wat je ook met me zal doen, duistere man, ik ben niet te koop voor macht en rijkdom.”

De Duistere Tovenaar gaf haar de mooiste juwelen, de heerlijkste maaltijden, de mooiste muziek. En toen dat geen indruk maakte, wierp hij haar in de kerker zonder eten en drinken. Zelfs toen hij haar na een week mager en uitgedroogd uit de kerker haalde en dreigde haar te zullen betoveren, boog prinses Erica het hoofd niet.

“Nooit zal ik mijn land verraadden,” zo sprak ze ferm. Toen werd het de tovenaar duidelijk dat het hem nooit zou lukken haar tot zijn vrouw te maken. Hij was zo jaloers dat hij haar geen andere man gunde en hij betoverde de uitgedroogde en uitgehongerde prinses in een heidestruik. Sinds haar verdwijning liep prins Wander iedere dag wanhopig over de velden waar zij altijd samen waren geweest. Op een dag schreeuwde hij door verdriet overmand haar naam en aan zijn voeten schoot een paars bloeiende heidestruik omhoog. Iedere keer als hij "Erica " riep, ontsproot er een struikje aan zijn voeten. Als hij gilde ontsproot er diep paarse heidestruik, riep hij door verdriet overmand zacht haar naam dat waren de heidebloemen lila van kleur. De prins besefte dat zijn grote liefde betoverd was in de vorm van deze heidestruiken en dat zij nooit meer terug zou keren. Sindsdien loopt hij als een schim door de heidevelden, onafscheidelijk van zijn geliefde.

Nu wordt er vaak gezegd dat de witte wieven ’s nachts over de heidevelden zweven en dat klopt. Maar als je goed oplet, zie je af en toe ook een donkere schim scharrelen. Dat is wat er nog rest van de verliefde prins. En als je goed luistert hoor je hem nog steeds zachtjes roepen: “Erica, Erica.”

De heidefamilie (Ericaceae genaamd in het Larijn) omvat wereldwijd zo’n 3000 soorten, waarvan er in Nederland zeven voorkomen. De bekendste is de Dopheide, die het liefst groeit op drassig land, zoals bij vennen en in hoogveen. Verder komen in de droge gebiedenStruikheide (Callúna vulgáris) en de Kraaiheide (Empetrum nigrum) voor, die tot een verwante familie behoren. Het heidestruikje is gespecialiseerd om te groeien op zeer arme gronden. Het heeft zich aangepast aan weinig voedsel door twee overlevingsstrategieën: kleine ingerolde blaadjes en samenleven met een schimmel. De eerste is dat blaadjes van de heide die zowel op droog als op drassig land groeit, leerachtig, klein en smal zijn met opgerolde randen. Door het weinige voedsel kunnen ze moeilijk vocht vasthouden. Ze brengen zoveel mogelijk water via de wortels naar de blaadjes om het daar te laten verdampen. Zo halen ze uit het voedselarme water ieder spoortje eten wat er nog inzit. Als tweede overlevingsstrategie leven ze in symbiose met een schimmel (ericoïde mycorriza) die in hun wortels leeft. Deze schimmel zorgt voor een belangrijk deel van de stikstofvoorziening die nodig is om te overleven op zeer arme en zure grond. Struikheide groeit op droge gronden met sterk wisselende temperaturen in één dag, van brandende zon overdag tot vorst ‘s nachts. Gedurende acht maanden per jaar kan daar nachtvorst optreden omdat de bodem overdag geen warmte vasthoud. Op heidevelden leven bijen, zweefvliegen, vlinders, zandhagedissen en adders maar ook de tapuit, de nachtzwaluw, de boomleeuwerik. Ook de heidespecialist, de korhoen, die door het sterk afnemen van het oppervlakte aan heidevelden, dreigt uit te sterven in de Lage Landen.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Beikeheide
• English: Crowberry
• Français: Camarine noire
• Deutsch: Krähenbeere
• Espanõl: ?
• Italiano: Moretta palustre
• Svenska: Kråkbär
• Norsk: Krekling
• Dansk: Revling

De Engelse naam is Crowberry. Dit betekent "kraaienbes". Het is een naam die heel erg lijkt op  de Nederlandse naam.

Voor de verspreiding van Empetrum nigrum in Engeland zie deze kaart.

 De Franse naam is Camarine noire.

De Duitse naam is Krähenbeere. Dit betekent "kraaienbes". Het zelfde dus als de Engelse naam. 

De Spaanse naam is mij onbekend. Het aantal varianten is zo groot dat ik de meest gebruikte naam niet ken.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Moretta palustre. Moretta betekent "zwart masker". Dit duidt op de zwart gekleurde bessen van de plant. Palustre is de IIaliaanse benaming voor de Latijnse naam palustre dat "moeras" betekent. Dit duidt op de voorkeur voor de vochtige omgeving van de plant.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Kråkbär. Dit betekent ook weer "kraaienbes". Alhoewel Kråk niet letterkijk 'kraai" betekent. Kråk is een onomatopee. Dit betekent dat het woord het geluid weergeeft. In dit geval heel specefiek de Bontekraai (Corvus cornix).

Voor de verspreiding van Empetrum nigrum in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en Deense naam zijn nagenoeg gelijk,  Krekling/Revling. Deze woorden lijken mij ongeveer het zelfde als de Zweedse naam. Het Noorse woord Krekling is waarschijnlijk afgeleid van kraai met het achtervoegsel -ling . Vergelijkbaar met het Noorse krǽkiber . In dat geval verwijst de naam naar het feit dat de kraaien zulke bessen (van de Kraaihei dus) eten. De naam Revling is mij nog onbekend.

Ecologie

Zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op droge tot soms vrij natte, kalkarme en voedselarme zandgrond en op veen.

Groeiplaats
Stuifzand (noordhellingen en valleien in stuifzandgebieden), heide, zeeduinen (duinheide), moerassen (levend hoogveen en veenmosrietland) en bossen (berkenbossen en naaldbossen).

Verspreiding

Nederland
Algemeen op de Waddeneilanden, vrij algemeen in Drenthe, Gelderland en Zuidoost-Fryslân, zeldzaam in laagveengebieden en zeer zeldzaam in de Hollandse duinen, Flevoland en Twente.

Vlaanderen
Niet in Vlaanderen.

Wallonië
Zeldzaam.

Wereld
Koudere streken op het noordelijk halfrond en in de Andes in zuidelijk Zuid-Amerika.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten