Equisetum hyemale (Schaafstro)

Schaafstro is zeldzaam en dat is jammer want het is een zeer mooie plant. Hij heeft net als Heermoes (Equisetum arvense) geen bloemen maar dat maakt hem niet minder mooi. Het meest opvallende, net als alle andere Paardenstaarten, nakomelingen van een oerplant die 400 miljoen jaar geleden in het Paleozoïcum – het geologisch tijdperk tussen 542 en 251 miljoen jaar geleden - bossen vormde, vind ik de twee verschijningsvormen. In April verschijnen de zogenaamde fertiele stengels. Deze verspreiden de sporen (het is dus geen zaadplant. Deze hebben geen chlorophyl. Dat betekent dat ze niet groen zijn. De beginende plantenliefhebber zal dan ook best wel verbaasd zijn wat te zien. Als deze zijn afgestorven komen de "dennentak" achtige stengels boven de grond. Dit is bij Schaafstro meestal omstreeks Juni.

Er komen minstens 8 Equisetumsoorten in het wild voor in Nederland:

• Bonte paardenstaart (Equisetum variegatum) - Zeldzaam
• Bospaardenstaart (Equisetum sylvaticum) - Zeldzaam
• Heermoes (Equisetum arvense) - Algemeen
• Holpijp (Equisetum fluviatile) - Alemeen
• Lidrus (Equisetum palustre) - Algemeen
• Schaafstro (Equisetum hyemale) - Vrij zeldzaam
• Reuzenpaardenstaart (Equisetum telmateia) - Zeldzaam
• Vertakte paardenstaart (Equisetum ramosissimum) - Zeer zeldzaam

De officiële wetenschappelijke naam is Equisetum hyemale L.

Equisetum komt van Equus (Latijn) en betekent "paard", en Seta (Latijn) en betekent "borstel/haren". Deze plantenfamilie is dus die van de Paardestaarten.

Hyemale is een verbuiging uit het Grieks en betekend "winter". Dit woord komt in verschillende talen terug maar wordt gek genoeg nooit beschreven. Ik heb het vermoeden dat dit te maken heeft met het wereld-verspreidingsgebied van deze plant. Die is best wel noordelijk. Tot aan de permafrost toe!

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus In 1753 beschreef hij Equisetum hyemale in de publicatie Species Plantarum.

Zie ook de Nederlandse verklaring

• Frysk:  Hurde rûgebal
• English: Rough Horsetail
• Français: prêle d'hiver, Jonc hollandais
• Deutsch: Winter-Schachtelhalm
• Espanõl: Equiseto de invierno
• Italiano: Equiseto invernale
• Svenska: Skavfräken
• Norsk: Skavgras
• Dansk: Skavgræs

De Engelse naam is Rough Horsetail. Dit betekent "ruige paardenstaart". De verticale lijsten op de stengel van deze plant zijn extra dik en hard. Volgens Wikipedia werden deze planten rond 1800 vanuit geïmporteerd met het zelfde doel als waarvoor ze in Nederland werden gebruikt (zie de verklaring van de Nederlandse naam, maar niet onder de naam Rough horstail maar onder de naam Dutch rushes (Hollandse biezen). Toch kwam de juiste plant aan.

De Franse naam is Prêle d'hiver. Het woord Prêle stamt af van het Oudlatijnse asprella en dit is later Asper geworden. Het betekend"ruig/hard". Waarschijnlijk verwijzend naar de stengel van elke soort Paardenstaart. d'Hiver betekent winter net als het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Winter-Schachtelhalm. Dit betekent "winter schachtelhakm. Winter wordt o.a. bij de Franse naam uitgelegd. Met Schachtelhalm wordt de kleurloze fertiele stengel bedoeld met de opvallende verdikking bovenaan bedoeld (waarin zich de sporen bevinden).

De Spaanse naam is Equiseto de invierno. Dit is de Spaanse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Equiseto invernale. Dit is de Italiaanse benaming voor ook weer de wetenschappelijke naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse, Noorse en Deense naam is min of meer gelijk,  Skavfräke/Skavgras/Skavgræs. Dit betekent Schrapen paardenstaart/schaaf gras/Schuren Gras.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot vaak licht beschaduwde plaatsen op droge tot vrij natte, matig voedselarme tot matig voedselrijke, zwak zure of kalkhoudende grond (zand, leem, zavel en klei). Vaak op plekken met ondiepe kwel.

Groeiplaats
Bossen (loofbossen, droge, voedselrijke bossen en moerasbossen met kwel), struwelen, waterkanten (langs stromend water), ruigten, zandige riverdijken, langs spoorwegen, zeeduinen (op vergraven of sterk verstoorde plaatsen), afgravingen (klei- en zandgroeven), opgespoten grond, zandplaten (Grevelingen), haventerreinen en rivierduinen.

Verspreiding

Nederland
Plaatselijk vrij algemeen in het oosten en midden van het land, in het rivierengebied en in de Hollandse en Zeeuwse duinen. Zeldzaam in Noord-Brabant en Midden-Limburg en zeer zeldzaam in Zeeland en in het noordoosten van het land.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam.

Wallonië
Zeer zeldzaam, maar iets meer in de bossen van Lotharingen (in de zuidelijke Ardennen).

Wereld
Gematigde en koude streken op het noordelijk halfrond.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten