Algemeen
Bilzekruid spreekt tot de verbeelding. De plant maakt onderdeel uit van de Nachtschadefamilie (Solanaceae) en die zijn alle giftig. Bilzekruid gaat nog een stapje verder. Deze giftigheid staat tot in den treure op vele sites beschreven dus daar ga ik niet veel meer aan toevoegen. Op zowel de Nederlandse als de Duitse Wiki-pagina staat na de beschrijving een interessant verhaal over de geschiedenis en die beruchte giftigheid van Bilzekruid. Ook de Engelse Wiki-pagina doet een aardige duid in het zakje. Wat deze sites nauwelijks noemen is dat deze prachtige plant, bezet met (klier)haren, een inheemse plant is en best wel zeldzaam is. Bilzekruid is de enige Hyoscyamus-soort die in Nederland in het wil voor komt. Bilzekruid bloeit in Juni tot en met Oktober.
Verklaring Wetenschappelijke naam
Hoe komt een wetenschappelijke naam tot stand?
Een wetenschappelijke naam word niet zomaar gegeven. Iedereen (wetenschappers, floristen, liefhebbers etc.) moet tenslotte weten dat het over dezelfde plant gaat. Botanische nomenclatuur is de formele naamgeving van planten. Deze wordt geregeld door de International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (ICN of ICNafp), een wetboek dat de wetenschappelijke namen van algen, schimmels en planten regelt.
Deze heet zo sinds het Internationaal Botanisch Congres in Melbourne in 2011, dat tot de naamswijziging besloot. Tot die tijd heette dit wetboek de International Code of Botanical Nomenclature (ICBN). In 1905 heeft het Internationaal Botanisch Congres van Wenen besloten om de publicatie van de eerste druk van Species plantarum te kiezen als het beginpunt van de moderne nomenclatuur voor planten. Dat betekent dat alle namen van vóór dit werk van Linnaeus niet meetellen, ook als die namen de vorm van een tweedelige naam hebben. Overige informatie staat op deze Wiki-pagina.
De officiële wetenschappelijke naam is Hyoscyamus niger L.
Het enige dat ik heb kunnen vinden is deze tekst op diverse Wiki-pagina's. Hyoscyamus betekent ‘varkensboon’ in het botanisch Latijn en was een naam die Pedanius Dioscorides op neerbuigende wijze aan de plant gaf.
Niger is Latijn en betekent "zwart", verwijzend naar de kleur van adertjes van de bloemen van de plant? Of het gebruik van Bilzekruid in het verleden bij zwarte magie? De verklaring is ook hier onbekend. Ik ben nog niets eenduidigs tegengekomen.
Hyoscyamus
Meer
Zie ook de Nederlandse verklaring
Namen in andere talen
- Frysk: Bilzekrûd
- English: Henbane
- Français: Jusquiame noire
- Deutsch: Schwarzes Bilsenkraut
- Espanõl: Beleño negro
- Italiano: Giusquiamo nero
- Svenska: Bolmört
- Norsk: Bulmeurt
- Dansk: Bulmeurt
Verklaring Buitenlandse namen
De Engelse naam is Henbane. Bane betekent "ding dat de dood veroorzaakt/vergif/ruïneren". De uitleg is niet meer nodig. Wat het voorvoegsel Hen betekent is mij onbekend.
Voor de verspreiding van Bilzekruid in Engeland zie deze kaart.
De Franse naam is Jusquiame noire. Dit komt van het Latijnse hyoscyamus, het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam. Dit is weer ontleend aan het Oudgriekse ὑοσκύαμος ( huoskúamos ) , van ὗς Hûs dat “varken ” betekent en κῠ́ᾰμος Kŭ́ămos dat “boon”. Het volgende verhaal vond ik op de Franse Wiki-pagina voor de verklaring van Jusquiame:
De term "bilzekruid" is ontleend aan het Latijnse jusquiamos , jusquiamus , van het Latijnse hyoscyamos , hyoscyamum en van het Griekse ὑοσκύαμος ( huoskúamos ), dat dezelfde betekenis heeft, morfologisch gezien " varkensboon " . Dit is een toespeling op de episode in de Odyssee waarin de magiër Circe de metgezellen van Odysseus in varkens transformeerde door ze een drankje met bilzekruid te laten drinken. Maar Ulysses was immuun dankzij een plantaardig tegengif , moly , dat Hermes hem gegeven had. Sommigen interpreteren deze episode als een metafoor die bestialiteit (het varken) tegenover de rede stelt. De ‘virulente’ nachtschades, waartoe ook bilzekruid behoort, worden echter veelvuldig genoemd in verhalen over de metamorfose van de mens naar een dier: lycantropie bijvoorbeeld, of algemener spreken we van therianthropie . Ze kunnen namelijk bijzonder krachtige hallucinaties opwekken, zoals de hallucinatie dat ze de vorm van een dier aannemen en het gedrag van dat dier overnemen.
Noir betekent zwart. Zie de paragraaf Verklaring wetenschappelijke naam
De Duitse naam is Schwarzes Bilsenkraut. Dit is de Duitse benaming voor een variant op de Nederlandse naam. Zoals eerder gezegd de verklaring voor Zwart (zchwartzes) is onbekend
Voor de verspreiding van Bilzekruid in Duitsland zie deze kaart.
De Spaanse naam is Beleño negro. Dit is de Spaanse benaming voor de Duitse naam.
In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Italiaanse naam is Giusquiamo nero. Dit is de Italiaanse benaming voor de Franse naam.
De Zweedse, Noorse en Deense naam is min of meer gelijk, Bolmört/BulmeurtBulmeurt. Bol of Bul betekent "bolvormig". Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid". Dus totaal betekent dit "bolvormig kruid. Waarschijnlijk word hier de, harige, bolvormige vruchtdozen bedoelt die keurig op een rij op de stengel blijven staan.
De verspreiding van Bilzekruid in Zweden is mij onbekend. Ik kon geen verspreidingskaart vinden.
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Zonnige, open plaatsen (pioniervegetatie) op droge, matig voedselrijke tot zeer voedselrijke, vaak kalkrijke, verstooorde of omgewerkt, vaak stenige grond (zand, klei en stenige plaatsen).
Groeiplaats
Zeeduinen, op vloedmerkgordels aan de kust, bermen, bij boerderijen, aan de voet van muren, puinstortplaatsen, bouwterreinen, langs spoorwegen (spoorwegterreinen), kalkrijke ruigten, ruderale plaatsen, vuilnishopen, moestuinen, door vee afgetrapte kanten van dijken en waterkanten (op vloedmerkgordels langs rivieren, bijv. grindbanken langs de Maas).
Verspreiding
Nederland
Zeldzaam in de Hollandse en Zeeuwse duinen en in het rivierengebied. Elders zeer zeldzaam.
Vlaanderen
Zeer zeldzaam. Het meest langs de Maas, in de duinen en nabij stedelijke gebieden.
Wallonië
Zeer zeldzaam.
Wereld
Oorspronkelijk uit Europa. (Warm-)gematigde streken in Europa en Azië. Ingeburgerd in Noord-Amerika, Zuid-Australië en Nieuw-Zeeland.
Copyright
Planten in het nieuws
Een opvallende opgraving en een interessant achtergrondverhaal.
Verspreiding Bilzekruid
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
