Impatiens noli-tangere (Groot springzaad)

Groot springzaad (Impatiens noli-tangere) is de enige van de drie Balsemiensoorten ( Springzaden=balsemienfamilie (Balsaminaceae)) die hier inheems (hij komt hier van origine voor) is. De Reuzenbalsemien (Impatiens Glandulifera) komt uit India en het Klein springzaad (Impatiens parviflora), komt uit Midden-Azië. Deze twee zijn inmiddels ingeburgerd. Maar de laatste tijd komen er een paar bij die niet zo vriendelijk zijn voor ons ecosysteem. Het Tweekleurig springzaad (Impatiens balfourii) komt hier pas voor sinds 2000 en komt van origine uit India. Het Oranje springzaad (Impatiens capensis) komt hier pas voor sinds 1999 en komt van origine uit Noord-Amerika. Met name deze twee soorten en de Reuzenbalsemien kunnen de inheemse flora overschaduwen. En dan zijn er nog twee niet inheemse soorten die erg zeldzaam zijn, hetBont springzaad (Impatiens edgeworthii) uit Hmalaya en het Ruig springzaad (Impatiens tricornis uit Azië. Om deze invasieve (planten die hier van origine niet groeien) Springzaden uit elkaar te houden heeft Floron een handige determinatiesleutel op de site geplaatst. Klein springzaad bloeit vanaf Juni tot en met Oktober.

Doordat Groot springzaad veel eisen stelt aan de bodemsoort is deze plant ondanks de unieke en zeer succesvolle zaadverspreiding, een vrij zeldzame soort. 

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen minstens 7 Springzaad/Balsemien (Impatients) soorten in het wild voor in Nederland:

• Bont springzaad (Impatiens edgeworthii) zeer zeldzaam/verwilderd
• Groot springzaad (Impatiens noli-tangere) - vrij zeldzaam
• Klein springzaad (Impatiens parviflora) - algemeen/verwilderd
• Oranje springzaad (Impatiens capensis) - algemeen/verwilderd/ingezaaid
• Reuzenbalsemien (Impatiens glandulifera) - algemeen/verwilderd/invasieve exoot
• Ruig springzaad (Impatiens tricornis) - zeer zeldzaam/verwilderd
• Tweekleurig springzaad (Impatiens balfourii) - vrij zeldzaam/verwilderd

De officiële wetenschappelijke naam is Impatiens noli-tangere L.

Impatiens (Latijn) betekent "ongeduldig, overgevoelig, niet bestand tegen". Dit slaat op de zaaddozen van deze plant. Deze zijn overgevoelig-ongeduldig bij aanraking want dan springen ze open (zie filmpje). Net zoals bij het Groot springzaad.

Noli is Latijn en betekent "wenst niet/weigert tot" en Tangere is Latijn en betekent "aanraken", dus samen "wenst niet aangeraakt te worden". Samen duidt dit op de zadendozen die in rijpe toestand bij lichte aanraking (regendruppels of dieren) openbarsten zodat het zaad verspreid word (zie de paragraaf planten in het nieuws).

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Impatient noli-tangere in de publicatie Species Plantarum.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Springsied
• English: Touch-me-not Balsam
• Français: Impatiente Ne-me-touchez-pas
• Deutsch: Großes Springkraut
• Espanõl: ?
• taliano: Erba impaziente comune
• Svenska: Springkorn, Vildbalsamin
• Norsk: Springfrø
• Dansk: Spring-Balsamin

De Engelse naam is Touch-me-not Balsam: Eigenlijk is dit de Engelse variant op de wetenschappelijke naam "raak-mij-niet-aan balsemien".

Voor de verspreiding van Groot springzaad in Engeland zie dezekaart.

De Franse naam is Impatiente Ne-me-touchez-pas: Dit is de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Großes Springkrau: Dit is de Duitse benaming voor de Nederlandse naam, Groot springzaad.

Voor de verspreiding van Groot springzaad in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse is mij onbekend. Er zijn zoveel varianten dat ik niet weet welke naam de meest gebruikte is.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Erba impaziente comune. Dit betekent "gewoon ongeduldig kruid".

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Springkorn. Letterlijk vertaald betekent dit "loop/ren zaad".

Voor de verspreiding van Groot springzaad in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en Deense naam is nagenoeg gelijk, Springfrø/Spring-Balsamin. Dit betekent "veer zaad/Veer-Balsemien".

Het succes van Springzaden in Nederland

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten