Iris pseudacorus (Gele lis)

De Gele lis vormt een uitgebreid wortelstelsel en is in staat voedingsstoffen (o.a nitraten) uit het water ter halen en zo de omgeving te reinigen. De plant is een geliefde vijverplant en bijna bij iedereen bekend als nationale symbool voor Frankrijk.   Hierover meer bij de uitleg van de Nederlandse naam. Hij word ook gekweekt in vele kleurvarianten. Het meest opvallende van de Gele lis zijn de zaadhulsel. Hierin zitten verscheidene damvormige zaden die  door weg te drijven (omdat de plant altijd bij het water groei) zorgen voor de verspreiding. De Gele lis de enige in het wild voor komende Lis-soort (Iris) in Nederland. Er zijn wel enkele waarnemingen van cultuurvarianten maar deze zijn erg zeldzaam. De Gele lis bloeit in Mei, Juni en Juli.

In 1700 publiceerde de Franse botanicus Joseph Pitton de Tournefort (5 juni 1656 - 28 december 1708) al een 3-delige boekenserie Institutiones Rei Herbariae met daarin een prachtige afbeelding van de bloem (delen) van deze plant.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Hoe komt een wetenschappelijke naam tot stand?

De officiële wetenschappelijke naam is Iris pseudacorus L.

Iris was in de Griekse mythologie de naam van de vrouwelijke bode van de goden, die langs de regenboog met haar boodschappen naar de aarde kwam. Die regenboog staat symbool voor de vele verschijningsvormen qua kleur van deze plant in zijn verspreidingsgebied. Niet in Nederland want hier kennen wij de plant in het wild alleen in de kleur diepgeel. Je ziet soms een Blauwe of Duitse lis (Iris germanica) maar dit is een echte cultuurvariant.

Pseudacorus (Latijn) betekent "valse Kalmoes", omdat de niet bloeiende plant nogal eens verward werd met Kalmoes (Acorus calamus).

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. `in 1753 beschrijft hij de soort als Iris pseudacorus in de publicatie Species Plantarum.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Barchjeblom
• English: Yellow Iris, Yellow Flag
• Français: Iris faux acore, Iris des marais
• Deutsch: Wasser-Schwertlilie
• Espanõl: ?
• Italiano: Giglio giallo 
• Svenska: Svärdslilja
• Norsk: Sverdlilje
• Dansk: Gul Iris

Er twee Engelse namen:

1. Yellow iris. Dit is de Engelse vertaling voor de Nederlandse naam.
2. Yellow Flag: Dit betekent "gele vlag". Waarschijnlijk is de naam ontstaan omdat het uit drie delen bestaande bloemdek heen en weer beweegt in de wind net zoals een vlag.

Voor de verspreiding van de Gele lis in Engeland zie deze kaart.

Er zijn twee Franse namen

1. Iris faux acore: Dit betekent "iris valse acorus". Dit wordt in het tweede deel van de wetenschappelijke uitgelegd.
2. Iris des marais. Dit betekent "iris van het moeras".

De Duitse naam is Wasser-Schwertlilie: Dit betekent "water-zwaarlelie". Dit omdat deze lelie/iris zwaardvormige kroonbladen heeft.

Voor de verspreiding van Gele lis in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is mij onbekend. Er zijn zoveel varianten dat ik de exacte naam niet weet. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Giaggiolo acquatico. Giaggiolo komt van Gialla dat "geel" betekent. En Acquatico dat "water" betekent.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse en Noorse naam is nagenoeg gelijk, Svärdslilja/Sverdlilje. Ook "zwaardlelie dus. Als je de Gele lis in een bepaalde hoek bekijkt is er een gelijkenis met een zwaard. Deze plant is absoluut geen familie van De leliefamilie (Liliaceae).

Voor de verspreiding van Gele lis in Zweden zie deze kaart.

De Deense naam is Gul Iris: Dit betekent "gele iris".

Ecologie

Bodem
Zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op natte, matig voedselrijke tot voedselrijke grond en in ondiep matig voedselrijk tot voedselrijke, stilstaand of zwak stromend, zoet water.

Groeiplaats
Moerassen (verlandingsvegetaties), bossen (moerasbossen, bronbossen, beekbegeleidende loofbossen en wilgengrienden), waterkanten (langs sloten, kanalen, beken, rivieren, plassen, poelen, meren en op aanspoelselgordels op rivieroeverwallen), grasland (verruigd grasland en nat hooiland), zeeduinen (duinvalleien) en heide (langs voedselrijk geworden heidevennen en hoogveenwijken).

Verspreiding

Nederland
Algemeen.

Vlaanderen
Algemeen.

Wallonië
Vrij algemeen, maar zeldzaam in de Hoge Ardennen.

Wereld
West-Azië, Noordwest-Afrika en bijna heel Europa. In Scandinavië ongeveer tot de poolcirkel (op de Lofoten nog noordelijker). Ingeburgerd in Noord-Amerika, Nieuw-Zeeland en Japan.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten

Iets wat meer informatie over deze plant.