Iris pseudacorus (Gele lis)

De Gele lis vormt een uitgebreid wortelstelsel en is in staat voedingsstoffen (o.a nitraten) uit het water ter halen en zo de omgeving te reinigen. De plant is een geliefde vijverplant en bijna bij iedereen bekend als nationale symbool voor Frankrijk.  Hierover meer bij de uitleg van de Nederlandse naam. Hij word ook gekweekt in vele kleurvarianten. Het meest opvallende van de Gele lis zijn de zaadhulsel. Hierin zitten verscheidene damvormige zaden die (omdat de plant altijd bij het water groei) door weg te drijven zorgen voor de verspreiding. De Gele lis bloeit in Mei, Juni en Juli.

Eigenlijk is de Gele lis de enige in het wild voor komende Lis (Iris) in Nederland. Er zijn wel enkele waarnemingen maar deze zijn erg zeldzaam.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

De officiële wetenschappelijke naam is Iris pseudacorus L.

Dit verhaal is afkomstig van natuurververhalen.nl van de IVN afdeling Leiden.

De Gele lis is de enige inheemse vertegenwoordiger van de lissenfamilie in Nederland. Wist u dat de iris en de regenboog een nauwe relatie hebben? Luister:

Lang, heel lang geleden hadden veel Griekse goden een probleem: de mensen op aarde luisterden vaak niet naar de boodschappen van de goden. Iedere god bedacht een eigen oplossing voor dit probleem. De ene god bracht de boodschap met donder en bliksem, de andere met liefdespijlen en weer een ander fluisterde de boodschap liefdevol in de oren van de mensen. Een hele mooie oplossing had oppergodin Hera.
Hera bedacht een mooie, werkelijk schitterende oplossing. Ze nam de Griekse godin Iris part time in dienst om haar boodschappen duidelijk én oogverblindend naar de aarde te sturen:
Is de hemel donker en dreigend gekleurd en schijnt de zon op wolken vol regendruppels, dan is Iris onderweg. Op voeten zo snel als de wind snelt Iris met een boodschap onder de arm vanuit de hemel via de regenboog naar de aarde.
En de Grieken wisten dat Iris kwam als ze de dreigende luchten met de kleurrijke pracht van de regenboog zagen.
Door haar andere taak hielden de boeren van Iris, ze bracht het water uit de meren en de rivieren naar de wolken waarmee deze de gewassen besproeide. De boeren noemden haar de groeigodin.
Om deze bijzondere godin niet te vergeten staan ter nagedachtenis aan Iris bloemen op aarde die getooid zijn met de meest betoverende kleuren van de regenboog. In Nederland alleen de inheemse Gele lis met haar onovertroffen diepgele zwavelkleur, één van de belangrijke kleuren van de regenboog. En de lis houdt van water, ze staat het liefst aan de walkant met haar voeten in het water.

De Gele lis behoort tot de lissenfamilie die wereldwijd ruim 1500 soorten omvat. De schrijvers van de Nederlandse Oecologische Flora zijn enthousiast over de bloemen: “Lissebloemen zijn uniek door hun fraaie architectuur.” De kleuren van de diverse irissoorten zijn zo mooi, dat mensen al heel vroeg een relatie hebben gelegd met de kleuren van de regenboog. Iris is de godin van de regenboog. Zij is getrouwd met Zephyros, de god van de westenwind, die tot op de dag van vandaag de bosanemoon kust. Iris heeft twee kinderen gekregen, van wie Eros, de god van de liefde, de bekendste is.

Pseudacorus (Latijn) betekent "valse Kalmoes", omdat de niet bloeiende plant nogal eens verward werd met Kalmoes (Acorus calamus).

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. `in 1753 beschrijft hij de soort als Iris pseudacorus in de publicatie Species Plantarum.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Barchjeblom
• English: Yellow Iris, Yellow Flag
• Français: Iris faux acore, Iris des marais
• Deutsch: Wasser-Schwertlilie
• Espanõl: ?
• Italiano: Giglio giallo 
• Svenska: Svärdslilja
• Norsk: Sverdlilje
• Dansk: Gul Iris

Er twee Engelse namen:

1. Yellow iris. Dit is de Engelse vertaling voor de Nederlandse naam.
2. Yellow Flag: Dit betekent "gele vlag". Waarschijnlijk is de naam ontstaan omdat het uit drie delen bestaande bloemdek heen en weer beweegt in de wind net zoals een vlag.

Voor de verspreiding van de Gele lis in Engeland zie deze kaart.

Er zijn twee Franse namen

1. Iris faux acore: Dit betekent "iris valse acorus". Dit wordt in het tweede deel van de wetenschappelijke uitgelegd.
2. Iris des marais. Dit betekent "iris van het moeras".

De Duitse naam is Wasser-Schwertlilie: Dit betekent "water-zwaarlelie". Dit omdat deze lelie/iris zwaardvormige kroonbladen heeft.

De Spaanse naam is mij onbekend. Er zijn zoveel varianten dat ik de exacte naam niet weet. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Giaggiolo acquatico. Giaggiolo komt van Gialla dat "geel" betekent. En Acquatico dat "water" betekent.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse en Noorse naam is nagenoeg gelijk, Svärdslilja/Sverdlilje. Ook "zwaardlelie dus. Als je de Gele lis in een bepaalde hoek bekijkt is er een gelijkenis met een zwaard. Deze plant is absoluut geen familie van De leliefamilie (Liliaceae).

Voor de verspreiding van Gele lis in Zweden zie deze kaart.

De Deense naam is Gul Iris: Dit betekent "gele iris".

Ecologie

Bodem
Zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op natte, matig voedselrijke tot voedselrijke grond en in ondiep matig voedselrijk tot voedselrijke, stilstaand of zwak stromend, zoet water.

Groeiplaats
Moerassen (verlandingsvegetaties), bossen (moerasbossen, bronbossen, beekbegeleidende loofbossen en wilgengrienden), waterkanten (langs sloten, kanalen, beken, rivieren, plassen, poelen, meren en op aanspoelselgordels op rivieroeverwallen), grasland (verruigd grasland en nat hooiland), zeeduinen (duinvalleien) en heide (langs voedselrijk geworden heidevennen en hoogveenwijken).

Verspreiding

Nederland
Algemeen.

Vlaanderen
Algemeen.

Wallonië
Vrij algemeen, maar zeldzaam in de Hoge Ardennen.

Wereld
West-Azië, Noordwest-Afrika en bijna heel Europa. In Scandinavië ongeveer tot de poolcirkel (op de Lofoten nog noordelijker). Ingeburgerd in Noord-Amerika, Nieuw-Zeeland en Japan.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten