Isatis tinctoria (Wede)

Op het verspreidingskaartje is goed te zien dat de plant vroeger via de grote rivieren zich heeft uitgebreid. Hier onder (bij de buitenlandse namen en de verklaring van de wetenschappelijke naam) is te lezen dat de plant vroeger (van ongeveer 1100 na Chr.) werd gebruikt als kleurstof. Vaak is ook de eerste kennismaking met deze plant in de heemtuin als voorbeeld van een verfplant.  Kennelijk verspreid de plant zich niet makkelijk want het verspreidingsgebied heeft zich in de loop der jaren niet uitgebreid. Tegenwoordig is Wede een zeldzame soort maar staat niet op de Rode lijst. Wede is de enige Isatis-soort die in het wild voor komt in Nederland. De plant lijkt erg veel op andere gele kruisbloemigen dus een flora is hier niet overbodig. Voor een Kruisbloemige bloeit Wede bijzonder kort, in Mei en Juni.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

De officiële wetenschappelijke naam is Isatis tinctoria L.

Isatia (Grieks) betekent "gladmaker". Wede werd gebruikt om de huid te effenen.

Tinctoris komt van Tinctum (Latijn) en betekent "verven". Het is een eigenlijk een oorspronkelijk bewoner van de Aziatische en oost-Europese steppe. Uit deze plant kan een blauwe kleurstof genaamd pastel (van het Occitaans woord, een streektaal in zuid-Frankrijk en grensgebieden,  pastel, pasta) worden gewonnen. Dit wedeblauw werd tot de komst van indigo in grote delen van Europa in de lakenindustrie gebruikt om wol blauw te verven. Ook werd volgens een bericht van Julius Caesar Wede door Britse krijgers (Picten) gebruikt om een angstaanjagend uiterlijk te krijgen.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Isatis tinctoria in de publicatie Species Plantarum.

• Frysk: Wede
• Engels: Woad
• Frans: Dyers Pastel
• Deutsch: Färber-Waid
• Espanõl: Yerba Pastel
• Italiaans: Glasto comune
• Svenska: Fits
• Norwegian: Vaid
• Deens: wede

De Engelse naam is Woad. Op deze Wikipediapagina vond ik de volgende verklaring. Julius Caesar vermelde (in De Bello Gallico) dat de Britten (Picten) hun lichaam blauw verfden m.b.v. Vitrum. Een woord wat vaak ruwweg vertaald wordt met "glas", maar ook vertaald werd met "woad".

Voor de verspreiding van Isatis tinctoria in Engeland zie deze kaart

Er zijn twee Franse namen:

1. Pastel des Teinturiers. "pastel" komt van het Latijnse Pasta dat "deeg/voedsel" betekent. Want zodra de bladeren van Wede in molens werden verpletterd vormden zij een pastel dat vervolgens werd gefermenteerd en gedroogd tot pasta. Van deze pasta is de term van de kleurstof gekomen. Des teinturiers betekent "om mee te verven".
2. guède vroeger vouède is afgeleid van een Germaanse  weed/wweit/waizda wat later door de Engelsen is gebruikt voor het woord Woad

De Duitse naam is Färber-Waid. Dit betekent "verf-waid". Zoals bij de Franse naam al is uitgelegd komt Waid waarscheinlijk uit het vroegere Germaans.

De Spaanse naam is Yerba Pastel. Dit betekent "verfkruid", verwijzend naar het gebruik van deze plant als verf-ingrediënt.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Guado. Dit betekent "doorwaadbare plaats". Een nogal vage betekenis. Maar het woord Guado komt zo vaak voor dat  er wel een verklaring voor moet zijn. Voor mij voorlopig onbekend.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse/Noorse en Deense naam is min of meer gelijk, Vejde/Vaid/Farve-Vajd. Deze namen lijken allemaal op de Duits/Germaanse naam.

Voor de verspreiding van Isatis tinctoria in Zweden zie deze kaart.

Ecologie

Bodem
Zonnige, open plaatsen op droge, matig voedselrijke, kalkrijke, vaak stenige grond (ook op leem en klei).

Groeiplaats
Waterkanten (hoge delen van oeverbeschoeiingen langs rivieren), braakliggende grond, steenpuinhellingen, ruigten (kalkrijke ruigten), rotsen, klippen, bermen en dijken.

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam. Het meest langs de Rijn en Waal.

Vlaanderen
Niet in Vlaanderen.

Wallonië
Niet in Wallonië.

Wereld
In West-Azië en Zuid- en Oost-Europa. Elders ingeburgerd.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten