Algemeen
Kompassla valt op. Zowel de vorm van de stengelbladeren als de nerf van één stengelblad die aan de onderkant volledig is bezet met stekeltjes en als de stand van alle stengelbladeren die naar het Noord-Westen of Oost-Westen is gedraaid. Persoonlijk ken ik hem alleen als stadsplant maar Kompassla word vrijwel in het hele land waargenomen. Hij komt dus vaak genoeg tot bloei maar voor foto's moet je een klein beetje geluk hebben want meestal is hij al weggehaald voordat de plant de maximale lengte heeft (al gauw 1,50 meter tot 2 meter). Kennelijk vinden veel mensen de plant niet mooi genoeg. Kompassla is familie van de welbekende tuinsla (Lactuca sativa). Deze word heel zelden in het wild waargenomen. Samen met Gifsla (Lactuca virosa) is Kompassla de enige (op een paar zeer zeldzame soorten na) Lactuca-soort die in het wild in Nederland voorkomt. Kompassla bloeit in Juli tot en met de herfst.
Een leuk feitje. Een beetje moeilijk verhaal maar elk plantengeslacht behoort tot een onderfamilie. De Kompassla behoort tot de onderfamilie Cichorioideae. Hier valt ook de Wilde cichorei (Cichorium intybus) onder (aan de naam te zien!). In Nederland is twee keer de zeer zeldzame Strandsla (Lactuca tatarica) waargenomen. Dit is een heel gek gezicht. Op de foto zie je Cichorei-bloemen met "kompassla-bladeren".
Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.
Verklaring Wetenschappelijke naam
De officiële wetenschappelijke naam is Lactuca serriola L.
Lac is Latijn en betekent "melkachtig". De plant bevat overvloedig veel melksap die zowel praktisch als culinair werd gebruikt. De oude Romeinen en Egyptenaren kenden de sla-soort al en noemde hem ook Lactuca. Wat het voegsel Tuca betekent is mij onbekend.
Serriola komt van het Latijnse Serratus dat "gezaagd" betekent. Dit verwijst naar het fijn gezaagde stengelblad van de plant.
Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1756 beschreef hij Lactuca serriola in de publicatie Centauria Plantarum.
Meer
Zie ook de Nederlandse verklaring
Namen in andere talen
- Frysk: Kompasslaad
- English: Prickly lettuce
- Français: Laitue scariole
- Deutsch: Kompass-Lattich
- Espanõl: ?
- Italiano: Lattuga selvatica
- Svenska: Taggsallat
- Norsk: Taggsalat
- Dansk: Tornet Salat
Verklaring Buitenlandse namen
De Engelse naam is Prickly lettuce. Dit betekent "prikkelige sla. Dit slaat op de bladranden en nerven van de stengelbladeren. Deze zijn scherp getand en voorzien van stekels. De stengel van de plant is niet stekelig. Kompassla staat genetisch het dichtst bij tuinsla (Lactuca sativa).
Voor de verspreiding van Kompassla in Engeland zie deze kaart.
De Franse naam is Laitue scariole. Dit is de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.
De Duitse naam is Kompass-Lattich. Dit is de Duitse benaming voor de volledige Nederlandse naam.
Voor de verspreiding van Kompassla in Duitsland zie deze kaart.
De Spaanse naam is mij onbekend. Er zijn zoveel varianten dat ik niet weet welke naam de meest gebruikte is.
In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Italiaanse naam is Lattuga selvatica. Dit betekent "wilde sla".
Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Zweedse en Noorse naam is min of meer gelijk, Taggsallat/Taggsalat. Dit betekent "doornsla/tandsla". Net als de Engelse naam.
Voor de verspreiding van Kompassla in Zweden zie deze kaart.
De Deense naam is Tornet Salat. Dit betekent ook "doornsla".
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Zonnige, open plaatsen (pioniervegetatie) op matig droge tot vochtige, matig voedselrijke tot zeer voedselrijke, vaak kalkhoudende of kalkrijke, omgewerkte grond (zand, klei, mergel en stenige grond).
Groeiplaats
Bermen (omgewerkte plaatsen), braakliggende grond, opgespoten grond, zeeduinen, langs spoorwegen (spoorbermen en spoorwegterreinen), tussen straatstenen, aan de voet van muren, afgravingen (zand- en kleigroeven), industrieterreinen, haventerreinen, ruderale plaatsen, plantsoenen, dijken (verstoorde plaatsen), ruigten (kalkrijke ruigten, ruigten in hoge delen van uiterwaarden, o.a. bij steenfabrieken) en waterkanten (rivieroevers en basaltglooiingen).
Verspreiding
Nederland
Plaatselijk vrij algemeen in stedelijke gebieden, in Zuid-Holland, Zeeland, het rivierengebied en in het zuiden en midden van Limburg en zeldzaam in het oosten en midden van het land. Eders zeer zeldzaam.
Vlaanderen
Algemeen, maar zeldzamer in de Kempen. Sterk toegenomen.
Wallonië
Vrij algemeen. Toegenomen.
Wereld
Vermoedelijk komt Kompassla oorspronkelijk uit Zuidwest-Azië en Zuidoost-Europa (een steppenplant). Nu komt de plant voor in alle werelddelen, in gebieden met een gematigd klimaat.
Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL
Verspreiding Kompassla
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
