Algemeen
Van de Stalkruiden (Ononis) zijn dit de enige twee vertegenwoordigers die in het wild voorkomen in Nederland. Kruipend stalkruid (Ononis spinosa subsp. procurrens) en Kattendoorn (Ononis spinosa subsp. spinosa) lijken heel veel op elkaar. Maar behalve de stekels, die bij Kattendoorn scherp en hard zijn en bij Kruipend stalkruid niet, zijn er wel degelijk verschillen. Deze zijn uiteraard in de betere flora (bijv. een "Heukels") te vinden.
Pedanius Dioscorides schreef al over de Kattedoorn: "De schors van de wortel, in wijn geweekt, verhoogt de urineproductie, voorkomt nierstenen en brengt zweren tot staan". In de Middeleeuwen en tijdens de Renaissance heeft men regelmatig gebruik gemaakt van het kruid. Beide kruiden bloeien in Juni tot en met September.
Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van Kattendoorn te zien.
Verklaring Wetenschappelijke naam
De officiële wetenschappelijke naam voor Kruipend stalkruid is Ononis spinosa subsp. procurrens (Wallr.) Briq.
De officiële wetenschappelijke naam Kattendoorn is Ononis spinosa L.
Ononis komt van Onos (Grieks) en betekent "ezel", dit omdat ezels deze plant graag eten, of aan wrijven als zij last hebben van jeuk.
Spinos komt van Spina (Latijn/Grieks) en betekent "doorn", dit natuurlijk vanwege de doorns van deze plant (zo scherp als kattennagels).
Procurrens komt uit het Latijn en betekent letterlijk "vooruit lopen". Wat natuurlijk het kruipgedrag benadrukt.
Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit (Wallr.) Briq. en L.
Wallr. staat voor Karl Friedrich Wilhelm Wallroth (13 maart 1792 - 22 maart 1857) was een Duitse botanicus. Zijn uitgebreide herbarium werd na zijn dood in verschillende delen verkocht. Een groot deel ging, samen met wat geschreven materiaal, naar het Nationaal Museum in Praag. In 1822 beschreef hij de soort Ononis spinosa subsp. procurrens als Ononis procurrens in de publicatie Schedulae criticae de plantis florae Halenis selectis.
Briq. staat voor John Isaac Briquet (13 maart 1870 - 26 oktober 1931). Hij was een Zwitserse botanicus, directeur van het Conservatoire Botanique in Genève. Hij wordt vooral herinnerd vanwege zijn bijdragen aan de "Rules of Nomenclature", de voorlopers van de moderne International Code of Nomenclature for algen, schimmels en planten , waarmee hij vanaf 1900 een leidende rol op zich nam. In 1913 herschreef hij de hierboven genoemde soort als Ononis spinosa subsp. procurrens in de publicatie Prodrome de la Flore Corse.
L. staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Ononis spinosa in de publicatie Species Plantarum.
Meer
Zie ook de Nederlandse verklaring.
Namen in andere talen
- Frysk: Katteneil/Dúnkatteneil
- English: Spiny Restharrow/Common restharrow
- Français: Bugrane épineuse
- Deutsch: Dornige Hauhechel
- Espanõl: Gatuña
- Italiano: Ononide spinosa/Ononide strisciante
- Svenska: Busktörne, Puktörne
- Norsk: Tornbeinurt, Krypbeinurt
- Dansk: Krageklo
verklaring Buitenlandse namen
De Engelse naam voor Kattendoorn is Spiny Restharrow. Dit betekent letterlijk "stekelige rust eggen", dus eigenlijk stekelig kruid waar de eg rust. De ssp. Onosis spinosa heeft echte scherpe stekels. Het rusten van de eg heeft te maken met het feit dat een eg die akkers moest bewerken waar Stalkruid veel voorkwam soms moest "rusten" vanwege de houtige lange wortels die de plant vormt. De eg kwam er dus met moeite door heen.
De Engelse naam voor Kruipend stalkruid is Common restharrow. Het woord Common dat "gewoon" betekent is ter onderscheid van de vorige soort.
Voor de verspreiding van Ononis spinosa in Engeland zie deze kaart.
Voor de verspreiding van Ononis repens in Engeland zie deze kaart.
De Franse naam is Bugrane épineuse. Dit betekent "stekelig stalkruid".
De Duitse naam is Dornige Hauhechel. Het "doornige" wordt op diverse plekken uitgelegd. Hau komt van Hue en betekent "hooi". Hechel betekent "hekel", maar dan in de vorm van een stekel. Het hooi werd over de hekel gehaald. Het bleef steken achter de stekels van de plant.
De Spaanse naam is mij onbekend. Er zijn zoveel varianten van de Ononis spinosa subsp. spinosa dat ik de meest gebruikte naam niet ken. Het kruipend stalkruid (Ononis spinosa subsp. procurrens) komt in Spanje niet voor. Wel de twee andere ondersoorten Ononis spinosa subsp. antiquorum en Ononis spinosa subsp. australis. Voor deze plantennamen zijn ook weer veel varianten.
In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Italiaanse naam is Ononide spinosa. Dit is de Italiaanse naam voor de volledige wetenschappelijke naam.
Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
Er zijn twee Zweedse namen:
- Busktörne: Dit betekent "doornstruik".
- Puktörne: Puk of Puken is een oude naam voor Satan. Het kan ook verwijzen naar een bijzondere vorm van betovering die mensen ervaarden bij geestenbezwering. Er werd dan gedacht dat een vorm gemaakt van lompen en stro, tot leven gebracht met drie druppels bloed, de "Puke" voorstelde. Hij kon worden weggestuurd en molk dan stiekem het vee van de buurman of nog erger, hij bracht hongersnood. Een mogelijke verklaring is dat als Puktörne in het veld verscheen het de voeten van passanten zou bezeren of het hooi daarvan zeer onaangenaam zou gaan smaken. Törne betekent "stekelige".
Voor de verspreiding van Ononis spinosa in Zweden zie deze kaart.
Er zijn twee Noorse namen:
- Tornbeinurt. Torn betekent "doorn". Bein betekent "been". Dit vanwege het houtige karakter van de wortels van de plant. Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid". Dus "doornig beekruid".
- Krypbeinurt: Dit betekent "kruipend beenkruid", een naam speciaal voor Kruipend stalkruid (Onosis repens).
De Deense naam is krageklo. Dit betekent "kraaienklauw". Zoals in Nederland het Kruipend stalkruid en Kattendoorn voorkomt komen in Denemarken verschillende soorten Krageklo voor. O.a Onosis spinosa sups. repens, Onosis spinosa sups. spinosa. Helaas worden deze namen vaak door elkaar gebruikt dat erg verwarrend is.
Planten in het nieuws
Verspreiding Ononis spinosa/Ononis repens
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
