Ophrys apifera (Bijenorchis)

Gek genoeg moet deze plant het niet hebben van bijen voor de verspreiding, dit doet de wind. Geen enkel insect helpt met de verspreiding trouwens.Een uitgebreid onderzoek hierover staat bij de paragraaf Planten in het nieuws. Het gaat deze Orchis letterlijk en figuurlijk voor de wind. Waar de meeste Orchissen het moeten hebben van specifieke grondsoorten (zoals bijv. de kalkgrasgrond in zuid-Limburg) doet deze plant het ook prima in Zeeland, zuid en noord-Holland. In bijvoorbeeld wegbermen kan je hem regelmatig tegenkomen. Deze video van het Floron YouTube-kanaal laat de ontwikkeling van toename tussen 2000 en 2024 goed zien. De Bijenorchis bloeit in Juni en Juli.

Op de onderstaande lijst staan 25 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
• Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Moeraswespenorchis (Epipactis palustris)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

De officiële wetenschappelijke naam is Ophrys apifera Huds.

De naam Ophrys komt uit het Grieks en betekent "wenkbrauw/voddenkruid", wat zou moeten slaan op de behaarde lip van sommige soorten. De naam wordt reeds gebruikt door Plinius de oudere (23-79 vc) in zijn Naturalis Historia, alhoewel hij er waarschijnlijk een andere plant mee aanduidde. De lip van een bloem is een imitatie van een vrouwelijk insect. De plant lokt ze hun bestuivers , samen met ook nog  geuren die de typische geurstoffen van vrouwelijke insecten imiteren, de zogenaamde feromonen.

Apifera is afgeleid van Apis (Latijn) wat "bij" betekent. Dit omdat de bloemen van deze plant sprekend op bijen lijken. De bestuivers zijn in de meeste gevallen solitaire bijen, bijvoorbeeld van de geslachten Andrena , Eucera , Anthophora enz. Enkele Ophrys- soorten worden bestoven door graafwespen ( Ophrys insectifera ), dolkwespen (Ophrys speculum ), kevers , vliegen ( Ophrys fuciflora ) of plantenwespen ( Ophrys insectifera var. Subinsectifera ). Vanwege deze afhankelijkheid van de Ophrys- soorten van hun respectieve bestuivers, moet bij de bescherming van orchideeën altijd rekening worden gehouden met de bescherming van de overeenkomstige bestuivende insecten.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit Huds. Dit staat voor William Hudson (1730 -  23 mei 1793) was een botanicus en apotheker. Zijn belangrijkste publicatie, Flora Anglica, werd in 1762 uitgebracht. Hierin staat de eerste beschrijving van Ophrys apifera.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Bijekaaiblom
• English: Bee orchid
• Français: Ophrys abeille
• Deutsch: Bienenragwurz
• Espanõl: Orquídea abeja
• Italiano: Ofride fior d'api/vesparia
• Svenska: Ofride fior d'api
• Norsk: ?
• Dansk: Biflueblomst 

De Engelse naam is Bee orchid. Dit is de Engelse vertaling van de Nederlandse naam.

Voor de verspreiding van Bijenorchis in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Ophrys abeille: Dit is de Franse benaming voor de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is  Bienenragwurz:  Bienen betekent "bijen" en Ragwurz betekent "orchidee".

Voor de verspreiding van Bijenorchis in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is Orquídea abeja: Orquídea betekent "orchidee" en Abeja betekent "bij". 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt,

Er zijn twee Italiaanse namen.

1. Ofride fior d'api. Dit is de Italiaanse benaminh voor de wetenschappelijke naam.
2. Vesparia. Dit is afgeleid van Vespa dat "wesp" betekent.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Bi-ofrys. Dit betekent "bijen ophrys". Dus een combinatie van het woord Bi en het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam.

Voor de verspreiding van Bijenorchis in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is mij onbekend. Er zijn ook geen waarnemingen in Noorwegen.

De Deense naam is Biflueblomst. Letterlijk betekent dit "bijenvleugelbloem".

Ecologie

Bodem
Zonnige, soms licht beschaduwde plaatsen op matig droge tot matig vochtige, voedselarme tot matig voedselrijke, kalkrijke, relatief humusarme grond (klei, leem en zand, zeer zelden op veen). Ook in iets brak milieu.

Groeiplaats
Struwelen, bosranden, kapvlakten, opgespoten grond met struweel van Grauwe wilg, begraafplaatsen, bermen, langs spoorwegen, afgravingen, grasland (kalkgrasland en hooiland langs kreken), waterkanten (slootkanten), op kalk bij kalkovens, industrieterreinen in de mijnstreek (aan de rand van berken- en wilgenopslag), mijnsteenbergen en zeeduinen.

Verspreiding

Nederland
Vrij zeldzaam in Zeeland, Zuid-Limburg, de Rijnmond, de Hollandse duinen en Noord-Holland. Elders zeer zeldzaam.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam. Verspreid door het land. Het meest in het kustgebied en in stedelijke omgeving.

Wallonië
Zeldzaam in Brabant, in het Maasgebied en in de zuidelijke Ardennen.

Wereld
In het Middellandse-Zeegebied en in West- en Midden-Europa. Noordelijk tot in Ierland, Noord-Engeland en Noordoost-Duitsland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Interessant onderzoek naar de kleur van Bijenorchis

Laat ze staan!

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten