Primula veris (Gulden sleutelbloem)

Gulden sleutelbloem is in het wild een zeer zeldzame plant. Alleen in Zuid-Limburg wordt hij vaker in het wild waargenomen maar ook dan blijft het een zeldzame plant. De reden dat erg veel mensen toch de Gulden sleutelbloem kennen is dat hij erg vaak wordt ingezaaid. Het is hét voorbeeld van een Stinzenplant. Dus in bijna ieder heemtuin is wel een exemplaar te vinden. Gulden sleutelbloem bloeit in April tot en met Juni.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen 3 Sleutelbloem (Primula) soorten en het wild voor in Nederland:

• Gulden sleutelbloem (Primula veris) - zeldzaam/vaak ingezaaid
• Slanke sleutelbloem (Primula elatior) - vrij zeldzaam/vaak ingezaaid
• Stengelloze sleutelbloem (Primula vulgaris) - zeldzaam/vaak ingezaaid

De officiële wetenschappelijke naam is Primula veris L.

Primula is het verkleinwoord van Primus (Latijn) en betekent "eerste". Dit duidt op de vroege bloei van de plant in de lente. Dit las ik op een Italiaanse Wiki-pagina. De naam van het geslacht ("Primula") is afgeleid van een oude Italiaanse uitdrukking die lentebloem betekent (en zelfs eerder zou het kunnen zijn afgeleid van het Latijnse primus ). Aan het begin van de Renaissance duidde deze term onverschillig op elke bloem die bloeide zodra de winter eindigde, dit was bijvoorbeeld de manier om de lentemadeliefjes ( Bellis perennis - Daisy) aan te duiden. Later werd de betekenis echter beperkt als een specifieke naam (in de huidige spraak) tot de plant van dit artikel (aan het einde "Common Primrose"), en als de naam van het hele geslacht in botanische verhandelingen. In de wetenschappelijke literatuur was een van de eerste botanici die de naam "Primula" voor deze bloemen gebruikte PA Matthioli (1500 - 1577), arts en botanicus uit Siena

Veris is Latijn en betekent "lente". Dus een soort bevestiging van het woord Primula. De plant bloeit in de lente.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Primula veris in de publicatie Species Plantarum.

Zie ook de Nederlandse verklaring

• Frysk: Peaskeblom
• English: Cowslip
• Français: Coucou
• Deutsch: Wiesen-Primel
• Espanõl: aurícula
• Italiano: Primula canescente
• Svenska: Gullviva
• Norsk: Marinøkleblom
• Dansk: Hulkravet kodriver

De Engelse naam is Cowslip. Dit woord is samengesteld ui Cow dat natuurlijk "koe" betekent en Lip. Slip is afgeleid van het oudEngelse Slyppe dat "slijk/moeras/sompig etc." betekent. Totaal gezien verwijst de naam naar een plant die groeit op een vochtige bodem waar ook vee graast. Een interessant verhaal vond ik op deze (Engels) site. Jarenlang werd gedacht dat de Oxlip een Cowslip ondersoort was. Pas in 1842 deed de botanicus Henry Doubleday enkele kweektesten die suggereerden dat dit niet het geval was. Ter controle stuurde hij een deel van het zaad dat hij had gebruikt naar Charles Darwin, die het zelf testte. Toen Darwin vergelijkbare resultaten kreeg, schreef hij een paper om het werk van Doubleday te bevestigen. Een retweet over deze plant van een herbariumplaat en tekst uit 1830 is prachtig om te zien!!

Following the cowslip theme of the week... A beautiful specimen of "pensive heads" collected in Lincolnshire by Miss CM Cautley in 1830, complete with poetry and recipes... I particularly like "Ye lovely flowers of lowly birth...." 🐝 🌱💚 @LoveLincsPlants https://t.co/A5wjH0SJWL pic.twitter.com/VKEWmiY0eP

— Sandra Knapp (@SandyKnapp) May 3, 2023

Voor de verspreiding van Gulden sleutelbloem in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Coucou. Dit betekent "koekoek". Waarschijnlijk kreeg deze plant de naam omdat de Gulden sleutelbloem bloeit als de Koekoek te horen was in Frankrijk.

De Duitse naam is Wiesen-Primel. Wiesen betekent "weilanden" en Primel is de Duitsland benaming voor een Primula. Meestal geeft een naam als Weiland/Akker e.d aan dat de plant niet zo vel eisen aan de bodem stelt. Maar ook in Duitsland heeft de plant de status "achteruit gaand".

Voor de verspreiding van Gulden sleutelbloem in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is Aurícula. Dit woord is afgeleid van het Latijnse Auricola is afgeleid. Dit betekent "goud gekleurd". Maar ja dit is bij alle primula's van toepassing dus wel een erg algemene naam. De exacte naam is mij nog onbekend.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Primula canescente. Dit betekent "nogal grijze Primula". Waarom is mij onbekend.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Gullviva. Gull betekent "geel" en Viva is de Zweedse benaming voor een Primula. Nu zijn alle Primula's geel dus het woord Gull is puur ter onderscheid.

Voor de verspreiding van Gulden sleutelbloem in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is  Marianøkleblom. Het verhaal is waarschijnlijk hetzelfde als de Nederlandse verklaring alleen is de Engel vervangen door Maria. Nøkle betekent "sleutel" en Blom betekent natuurlijk "bloem". De naam Nøkleblom is de Noorse naam voor een Primula-soort.

De Deense naam is Hulkravet kodriver. Hul betekent "hol". Waarom is mij onbekend. Alle Sleutelbloemen (Primulaceaea) heten in Denemarken Kodriver.Dit betekent "koedrijver/koeien-begeleider". Waarom is mij onbekend.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot licht beschaduwde, warme plaatsen op vochtige, vrij voedselarme tot matig voedselrijke, meestal kalkrijke, humushoudende grond (zand, zavel, klei, mergel en löss).

Groeiplaats
Grasland (kalkgrasland en kalkrijke hellingen), bossen, bosranden, struwelen, kapvlakten, uiterwaarden (zandige stroomruggen), zeeduinen, rivierdijken, kanaalbermen, wegbermen en in stinsenmilieus.

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam in Zuid-Limburg en zeer zeldzaam in het rivierengebied, Noord-Brabant en de Hollandse en Zeeuwse duinen.

Vlaanderen
Vrij algemeen in Voeren, vrij zeldzaam in het Maasgebied en zeldzaam in het kustgebied bij Nieuwpoort. Elders zeer zeldzaam.

Wallonië
Vrij algemeen in het Maasgebied en in Lotharingen (de zuidelijke Ardennen). Elders veel zeldzamer.

Wereld
Het grootste deel van Europa, maar in de meest noordelijke en zuidelijke delen zeer zeldzaam. Ook (in afwijkende ondersoorten) op enkele plaatsen in West- en Midden-Azië.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Een achtergrond verhaal over de Gulden sleutelbloem.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten