Rhinanthus alectorolophus (Harige ratelaar)

Wat niet iedereen weet is dat Ratelaar een halfparasiet is. In de winter groeit de wortel al uit en gaat op zoek naar de wortels van andere planten zoals gras of klaver. De plant boort deze aan en haalt hier een gedeelte van zijn voedingsstoffen. Zo heeft het in minder rijke omstandigheden een concurrentievoordeel op die andere planten, die het door toedoen van ratelaar weer moeilijker hebben. Dat de plant gras parasiteert heeft hem populair gemaakt bij natuur- en heemtuinbeheerders. Het dringt het gras nog wat verder terug, waardoor er meer plaats is voor andere bloemplanten. Zo worden bepaalde orchideeënsoorten opvallend vaak vergezeld door deze plant. Bovendien worden ratelaars vanwege hun bloei zelf ook gewaardeerd en kunnen ze, wanneer ze massaal voorkomen, een grasland geel kleuren. Ze worden ook door insecten als bijvoorbeeld hommels bezocht. Harige ratelaar bloeit in Mei, Juni en Juli.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen in Nederland maar 3 soorten Ratelaar (Rhinanthus) in het wild voorin Nederland:

• Grote ratelaar (Rhinanthus angustifolius)  - algemeen
• Harige ratelaar (Rhinanthus alectorolophus) - zeldzaam
• Kleine ratelaar (Rhinanthus minor) - algemeen

De officiële wetenschappelijke naam is Rhinanthus alectorolophus (Scop.) Pollich.

Rinanthus is afgeleidt van Rhinos (Grieks) en betekent "neus", en Anthos (Grieks) wat "bloem" betekent. Dit omdat de bovenlip van de bloem neusvormig is.

Alectorolophus is een combinatie woord uit het Grieks. hanekam; uit het Grieks.  ἀλέκτορος - alektoros dat haan betekent en λόφος - lophos dat nek/kuif betekent. Dit omdat de bovenkant van de "bloem" een soort kuif lijkt te hebben (zie foto).

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit( Scop.) Pollich

Scop. staat voor Giovanni Antonio Scopoli (3 juni 1723 – 8 mei 1788) was een Italiaanse arts en natuuronderzoeker. In 1772 beschreef hij de soort als Mimulus alectorolophus  in de publicatie Flora Carniolica.

Polliich. staat voor Johan(n) Adam Pollich  (1 January 1741 – 24 February 1780). Hij was a Duitse arts, botanicusen entomologist. Hij studeerde geneeskunde in Straatsburg en oefende na zijn afstuderen korte tijd geneeskunde uit. Vanaf 1764 wijdde hij zijn energie aan de natuurwetenschappen . In 1776 publiceerde hij het eerste deel van Historia plantarum in Palatinatu , het jaar daarop gevolgd door de delen II en III. Vanwege de uitstekende plantenbeschrijvingen werd dit werk door Pollichs tijdgenoten zeer geprezen. In 1777 beschreef hij in deel II Rhinanthus alectorolophus.

Zie ook de Nederlandse verklaring

• Frysk: ?
• English: ?
• Français: Rhinanthe crête-de-coq
• Deutsch:  Zottiger Klappertopf
• Espanõl: ?
• Italiano:  Cresta di Gallo comune
• Svenska: Luddskallra
• Norsk: ?
• Dansk: ?

De Engelse naam is onbekend. In dit land is deze plant nog niet waargenomen. Nederland ligt aan de westgrens van het verspreidingsgebied.

De Franse naam is Rhinanthe crête-de-coq. Dit betekent (vrij vertaald) "Rhinantus met de kam van een haan. Een verwijzing naar de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Zottiger Klappertopf. Dit betekent "ruige ratelaar". Het ruige slaat natuurlijk op de haren van deze, enige, Ratelaar-soort die dit heeft. Klappertopf is de Duitse benaming voor een Ratelaar-soort.

Voor de verspreiding van Harige ratelaar in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is mij onbekend.

De Italiaanse naam is Cresta di Gallo comune. Dit betekent " kam van een gewone haan", dus gelijk aan de Franse naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Luddskallra. Dit betekent "pluis rammelaar". Het pluizige gedeelte spreekt voor zich. Dit is precies wat deze plant is. In de herfst verhard de zaaddoos en hoor je het rammelen van de zaden. Alhoewel deze plant niet in Zweden is waargenomen is er toch een Zweedse naam.

De Noorse naam is onbekend. In dit land is deze plant nog niet waargenomen. Nederland ligt aan de noordgrens van het verspreidingsgebied.

De Deense naam is onbekend. In dit land is deze plant nog niet waargenomen. Nederland ligt aan de noordgrens van het verspreidingsgebied.

Ecologie

Bodem
Zonnige, vrij open plaatsen (een niet te dichte grasmat) op matig droge tot meestal vrij vochtige, matig voedselarme tot matig voedselrijke, licht bemeste en kalkrijke grond (zand, leem en mergel).

Groeiplaats
Grasland (kalkgrasland, uiterwaarden, weiland, vochtig hooiland, grazige hellingen, tamelijk steile hellingen) en bermen.

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam. Het meest in Zuid-Limburg.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam.

Wallonië
Zeldzaam in Lotharingen (de zuidelijke Ardennen) en zeer zeldzaam in het Maasgebied.

Wereld
Midden-Europa met uitlopers tot in Bretagne, Midden-Italië, Nederland en België.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten