Algemeen
Knopig helmkruid, Harig knopkruid, Voorjaars helmkruid, Knoopkruid, het is allemaal erg verwarrend als je de Nederlandse naam moet onthouden. Daarom biedt de wetenschappelijke naam uitkomst. Knopig helmkruid (Scrophularia nodosa) en Voorjaarshelmkruid (Scrophularia vernalis) zijn van het zelfde geslacht, Scophularia (Helmkruidgeslacht) maar bloeien absoluut niet in dezelfde periode. Harig knopkruid (Galinsoga quadriradiata) en Knoopkruid (Centaurea jacea) zijn dat niet. Alle vier lijken ze totaal niet op elkaar, behalve de Nederlandse naam dan! Bij deze soort biedt een goede flora uitkomst want alle Helmkruid-soorten die op wel deze plant lijken bloeien rond dezelfde periode en alle zijn algemeen. Knopig helmkruid bloeit in Juni tot en met September.
In 1700 publiceerde de Franse botanicus Joseph Pitton de Tournefort (5 juni 1656 - 28 december 1708) al een 3-delige boekenserie Institutiones Rei Herbariae met daarin een prachtige afbeelding van de bloem (delen) van deze plant.
Er komen minstens 4 Helmkruid (Scrophularia) soorten in het wild voor in Nederland:
- Geoord helmkruid (Scrophularia auriculata) - algemeen
- Gevleugeld helmkruid (Scrophularia umbrosa) - algemeen
- Knopig helmkruid (Scrophularia nodosa) - algemeen
- Voorjaarshelmkruid (Scrophularia vernalis) - zeldzaam
Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.
Verklaring Wetenschappelijke naam
Hoe komt een wetenschappelijke naam tot stand?
Een wetenschappelijke naam word niet zomaar gegeven. Iedereen (wetenschappers, floristen, liefhebbers etc.) moet tenslotte weten dat het over dezelfde plant gaat. Botanische nomenclatuur is de formele naamgeving van planten. Deze wordt geregeld door de International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (ICN of ICNafp), een wetboek dat de wetenschappelijke namen van algen, schimmels en planten regelt.
Deze heet zo sinds het Internationaal Botanisch Congres in Melbourne in 2011, dat tot de naamswijziging besloot. Tot die tijd heette dit wetboek de International Code of Botanical Nomenclature (ICBN). In 1905 heeft het Internationaal Botanisch Congres van Wenen besloten om de publicatie van de eerste druk van Species plantarum te kiezen als het beginpunt van de moderne nomenclatuur voor planten. Dat betekent dat alle namen van vóór dit werk van Linnaeus niet meetellen, ook als die namen de vorm van een tweedelige naam hebben. Overige informatie staat op deze Wiki-pagina.
De officiële wetenschappelijke naam is Scrophularia nodosa L.
Scrophularia komt van Scrophula (Latijn) en betekent "halszweer". Dit omdat de plant vroeger werd gebruikt bij scrofulose (een klierziekte die ontstond bij tuberculoze. Het is een goed voorbeeld van de Signatuurleer, In een zeer oud kruidboek is te lezen 'De wortel is met vele knobbelen ende knoppen beset. Het wort seer ghepreesen van vele in de herde gheswillen van de dieren of cropsweeren, ghemeynlijck scrofulae ghenoemt'.
Nodosa komt van Nodus (Latijn) en betekent "knoop". Dit slaat op de knopige wortelstok van de plant. In Zuid-holland komt dan ook de naam knopig helmkruid voor, ook een veelgebruikte naam voor deze plant.
Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Scrophularia nodosa in de publicatie Species Plantarum.
Meer
Zie ook de Nederlandse verklaring.
Namen in andere talen
- Frysk: Helmkrûd
- English: Common Figwort
- Français: Scrophulaire noueuse
- Deutsch: Knotige Braunwurz
- Espanõl: ?
- Italiano: Scrofularia nodosa
- Svenska: Flenört
- Norsk: Brunrot
- Dansk: Knoldet Brunrod
verklaring Buitenlandse namen
De Engelse naam is Common Figwort. Dit betekent "gewone vijgwortel. Het woord Fig is als volgt te verklaren. De knolvormige wortel werd, volgens de Signatuurleer gebruikt om aambeien (vijgvormig) te genezen. Een oud kruidboek uit 1554 schreef al "Die wortel inghenomen verdroocht ende gheneest die speenen". Of deze Vlaamse verklaring ook geld voor Engeland is mij niet bekend. Wort wordt over het algemeen in het Engels gebruikt voor een plant die geneeskrachtige werkingen heeft of waardevol is als voedsel.
Voor de verspreiding van Knopig helmkruid in Engeland zie deze kaart.
De Franse naam is Scrophulaire noueuse. Dit is de Franse benaming voor de wetenschappelijke naam.
De Duitse naam is Knotige Braunwurz. Dit betekent "knopige bruin wortel". Hiermee worden de bruine bloemen (braun) en de knopige wortelstok (het oudduitse Wurz) bedoeld.
De Spaanse is mij onbekend. Het aantal varianten is zo groot dat ik de meest gebruikte naam niet ken.
In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Italiaanse naam is Scrofularia nodosa. Dit is de Italiaanse benaming voor ook de wetenschappelijke naam.
Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
Flen betekent "knobbel". Die knobbel zit in de wortels (zie ook de Engelse naam). Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid".Voor de verspreiding van Knopig helmkruid in Zweden zie deze kaart.
De Noorse naam is Brunrot. Dit betekent "bruinwortel". Deze naam heeft dezelfde betekenis als de Duitse naam.
De Deense naam is Knoldet Brunrod. Een kleine variatie op de vorige naam, "knopige bruin wortel".
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Licht beschaduwde tot zonnige, open plaatsen op matig droge tot vochtige, matig voedselarme tot voedselrijke, humeuze, zwak zure tot neutrale grond (zand, leem, löss, lemige klei en zavel).
Groeiplaats
Bossen (langs bospaden), bosranden, houtwallen, hakhout, struwelen, heggen, kapvlakten, waterkanten, bermen, afgravingen (zandafgravingen), parken en langs spoorwegen (spoorbermen).
Verspreiding
Nederland
Algemeen, maar vrij zeldzaam in het noordelijk zeekleigebied, in laagveengebieden en op de Waddeneilanden.
Vlaanderen
Algemeen, maar zeldzaam in het kustgebied.
Wallonië
Algemeen.
Wereld
Het grootste deel van Europa, oostelijk tot in Centraal-Azië. Ingeburgerd in o.a. Noord-Amerika.
Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL
Verspreiding Scrophularia nodosa
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
