Symphytum officinale (Gewone smeerwortel)

Het opvallende aan deze plant is dat deze in vele kleurvariaties wordt waargenomen. Van donkerpaars naar paars tot wit. Gewone smeerwortel bloeit in Mei tot en met Augustus.

In Nederland komen minstens 3 soorten Smeerwortel in het voor:

• Gewone smeerwortel (Symphytum officinale) - algemeen
• Kaukasische smeerwortel (Symphytum caucasicum) - vrij zeldzaam/verwilderde tuinplant
• Kruipende smeerwortel (Symphytum × hidcotense) - vrij zeldzaam/verwilderde tuinplant

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

De officiële wetenschappelijke naam is Symphytum officinale L.

Symphytum is afgeleid van Symphyein (Grieks) en betekent "samengroeien". De plant werd gebruikt bij botbreuken om deze weer aan elkaar te laten groeien.

De officina was het gebouw, meestal een bijgebouw, in middeleeuwse kloosters waar medische monniken medicijnen en farmaceutische preparaten bereidden om zieken te genezen. Daarin werden gedroogde extracten, infusies, afkooksels, tincturen en destillaten bereid. Vaak was de officina verbonden aan de geneeskrachtige of kruidentuinen, ook ingesloten binnen het kloostergebied.

Toen Linnaeus het binomiale nomenclatuursysteem, de wetenschappelijke naam bestaande uit de geslachtsnaam en de soortnaam (bijv. Taraxacum officinale), uitvond, gaf hij de specifieke naam Officinalis aan tientallen kruiden en planten waarvan het medische gebruik in voorgaande millennia was vastgesteld. In de 1735 (1e editie) van zijn Systema Naturae erkende hij de historische tradities van genezing door tientallen planten te benoemen met de soortaanduiding Officinalis/Officinale, als algemene kwalificatie. Letterlijk betekent dit dus "van de officina". Het belichaamde de soortnaam Officinalis/Officinale, dus de geschiedenis van vele eeuwen van medicinaal gebruik en gezondheidskennis.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Symphytum officinale in de publicatie Species Plantarum, maar waarschijnlijk wordt de plant reeds genoemd in oude Griekse bronnen. Er wordt melding gemaakt van een gunstig effect op de genezing van wonden. Bij de Romeinen schreef Plinius in zijn publicatie Naturalis Historia over de smeerwortel. Later is de plant ook vaker beschreven.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Skuorwoartel
• English: Common comfrey
• Français: Consoude officinale
• Deutsch: Gemeiner Beinwell
• Espanõl: Consuelda mayor
• Italiano: Consolida Maggiore
• Svenska: Äkta vallört
• Norsk: Valurt
• Dansk: Læge-Kulsukker

De Engelse naam is Common comfrey. Common betekent "gewoon" en Comfrey is een verbastering van Con Firma. Dit is Latijn en betekent "iets samenvoegen". Deze plant stond o.a. bekend om het gebruik bij botfracturen.

Voor de verspreiding van Gewone smeerwortel in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Consoude officinale. Consoude komt van het Latijnse Consolidare. Dit betekent "solide/dikmakend". Voor uitleg zie de Engelse naam. Officinale is de tweede wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Gemeiner Beinwell: Dit betekent letterlijk "algemene beenheler". Het woord Well komt waarschijnlijk uit het Oudduits en betekent "helend".

Voor de verspreiding van Gewone smeerwortel in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is Consuelda mayor. Consuelda betekent "smeerwortel" en Mayor betekent "oudste/volwassen". Waarom deze plant zo heet is mij onbekend. Gek genoeg hebben twee planten, deze en Gewone brunel (Prunella vulgaris) bijna dezelfde naam. Ze zijn/waren beide medicinaal interessant maar zijn absoluut geen familie van elkaar.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Consolida Maggiore: Het woord Consolidare wordt bij de Franse naam uitgelegd. Maggiore betekent "groot". De plant kan flink aan de maat zijn maar om hem daarmee groot te noemen. Of de helende eigenschappen zijn groots.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse en Noorse naam is nagenoeg gelijk, Äkta vallört/Valurt. Äkta betekent "echte". Vall/val betekent "dijk/muur". Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid". Dus "muurkruid". Deze naam benadrukt de plek waar de plant van origine groeit. Het woord Muur e.d komt ook bij veel volksnamen in andere talen terug. Tegenwoordig zie je deze plant echt overal!

Voor de verspreiding van Gewone smeerwortel in Zweden zie deze kaart.

De Deense naam is Læge-Kulsukker. Dit betekent letterlijk "arts-koolsuiker". Hiermee wordt bedoeld dat de plant medicinaal interessant is en dat de wortels aan de buitenkant zo zwart als kool zijn maar aan de binnenkant zo wit als suiker.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op natte tot vochtige, voedselrijke tot zeer voedselrijke grond (alle grondsoorten, maar weinig op puur veen).

Groeiplaats
Waterkanten (oeverruigten, langs rivieren, beken en stenen beschoeiingen), moerassen (venen en verruigde rietmoerassen), ruigten (natte ruigten), bossen (loofbossen en grienden), struwelen, heggen in uiterwaarden, dijken, bermen, grasland (kwelplekken in weiland en uiterwaardhooiland), zeeduinen, iets omgewerkte grond en akkers (maisakkers).

Verspreiding

Nederland
Algemeen, maar zeldzaam op de Waddeneilanden.

Vlaanderen
Algemeen, maar ontbrekend in sommige delen van de Kempen.

Wallonië
Vrij algemeen, maar vrij zeldzaam in de Ardennen.

Wereld
Gematigde streken in West-, Midden- en Oost-Europa. Noordelijk tot in Midden-Scandinavië en zuidelijk tot de Pyreneeën, Midden-Italië en de Balkan. Ook in Centraal-Azië. Ingeburgerd in Noord-Amerika, Nieuw-Zeeland en Australië.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten