Taraxacum officinale (Paardenbloem)

Op de website van Flora na Nederland staat een interessant stukje over onze meest algemene Composiet de paardenbloem. Iedereen zou beter moeten kijken naar deze onderschatte plant. Er zij namelijk vele verschillen per plant. Op de website van Taraxacum Nederland staat  "In Nederland komen naar schatting al meer dan 1000 soorten voor. Een bloeiend weiland kan al meer dan 60 soorten bevatten, een gewone tuin al meer dan 25 soorten". Soms kan daar zomaar een zeldzame soort tussen zitten. Uiteraard is dit maar een zin van deze zeer specialistische website over de zo simpele en toch wat ordinaire Paardenbloem. Ondanks al die beschreven soorten is de Paardenbloem de enige Taraxacum-soort die in Nederland in het wild voorkomt. Elke laatste Zondag van April roept de Stichting Herbarium Frisicum en Taraxacum Nederland deze dag uit tot de Internationale Nationale Dag van de Paardenbloem. In het voorjaar 2023 verschijnt het boek Veldgids Paardenbloemen.

Het geslacht Paardenbloem kent net als Havikskruid het verschijnsel van apogamie, ook wel apomixie genoemd. Hierbij ontwikkelt zich het vruchtbeginsel en rijpt het zaad los van bestuiving of bevruchting. Daarbij komt het niet tot menging van verschillende genomen, maar zijn de nakomelingen ook uit het zaad identiek aan de ouderplant, in feite klonen van elkaar. Aangezien er natuurlijk in de loop van de tijd wel mutaties optreden in het genoom ontstaan talrijke zogenaamde microsoorten, die enkel door specialisten te herkennen zijn. Er zijn er meer dan 1000 beschreven!! De paardenbloem bloeit in April, Mei en Juni.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

De officiële wetenschappelijke naam is Taraxacum officinale F.H. Wigg.

Er zijn meerdere verklaringen voor Taraxacum:

1. Taraxacum komt van Taraxus (Grieks) en betekent "oogziekte", en van Akeomal (Grieks) en betekent "genezen".In de middeleeuwen noemden de artsen een oogziekte waarbij de paardebloem werd gebruikt (Taraxis).
2. Taraxum komt van Taraxos (Grieks) wat "wanorde" betekent en van Aka (Grieks) wat "remedie" betekend.
3. Taraxacum komt van Taraxa (Grieks) en betekent "ik heb veroorzaakt" en Achos (Grieks) wat "pijn" betekent. Dit is een verwijzing naar de medicinale werking van de plant.

De officina was het gebouw, meestal een bijgebouw, in middeleeuwse kloosters waar medische monniken medicijnen en farmaceutische preparaten bereidden om zieken te genezen. Daarin werden gedroogde extracten, infusies, afkooksels, tincturen en destillaten bereid. Vaak was de officina verbonden aan de geneeskrachtige of kruidentuinen, ook ingesloten binnen het kloostergebied.

Toen Linnaeus het binomiale nomenclatuursysteem, de wetenschappelijke naam bestaande uit de geslachtsnaam en de soortnaam (bijv. Taraxacum officinale), uitvond, gaf hij de specifieke naam Officinalis aan tientallen kruiden en planten waarvan het medische gebruik in voorgaande millennia was vastgesteld. In de 1735 (1e editie) van zijn Systema Naturae erkende hij de historische tradities van genezing door tientallen planten te benoemen met de soortaanduiding Officinalis/Officinale, als algemene kwalificatie. Letterlijk betekent dit dus "van de officina". Het belichaamde de soortnaam Officinalis/Officinale, dus de geschiedenis van vele eeuwen van medicinaal gebruik en gezondheidskennis.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit F.H. Wigg.

Dit staat voor Friedrich Heinrich Wiggers , ook Fridrich Hindrich of Fridericus Henricus , de achternaam ook gespeld als Wichers ( 15 maart 1746 - 3 maart 1811) was een Duitse botanicus en arts. In 1780 beschreef hij Taraxacum officinale in de publicatie Primitiae Florae Holsaticae.

Bodem Zonnige, zelden licht beschaduwde plaatsen op droge tot natte, voedselarme tot voedselrijke, matig zure tot kalkrijke, zoete tot zilte grond (alle grondsoorten). Groeiplaats Grasland (weiland, hooiland, uiterwaarden en gazons), bermen, dijken, zeeduinen (duinstruwelen, laagblijvend duingrasland, duinhellingen, zandduintjes en duinvalleien), hoge kwelders (schorren), muren, puin, langs spoorwegen (spoorbermen), ruderale plaatsen, braakliggende grond, akkers (akkerranden), tussen straatstenen, boomgaarden, bosranden, bossen (langs bospaden) en waterkanten (o.a. op steile wanden van bosbeken). Verspreiding Nederland Zeer algemeen. Vlaanderen Vrij algemeen in de duinen. Wallonië Algemeen in de duinen en op de hoge zandgronden, vrij zeldzaam in Zuid-Limburg. Wereld Van de poolstreken tot in warm-gematigde gebieden. In de tropen alleen in gebergten.

Zie ook de Nederlandse naam.

• Frysk: Hynsteblom
• English: Dandelion
• Français: Pissenlit
• Deutsch: Löwenzahn
• Espanõl: Diente de león
• Italiano: Taràssaco comune
• Svenska: Maskrosor
• Norsk: Vanlig løvetann
• Dansk: Almindeligmælkebøtte

De Engelse naam is Dandelion. Deze naam is afgeleid van het Franse "dent de lion",  wat leeuwentand betekent. Dit refereerd aan het feit dat de kroonbladen aan de top licht gekarteld zijn, als de hoektanden van een leeuw. Iets wat trouwens vaker voor komt bij de composietenfamilie waar de paardenbloem onderdeel van is.

Voor de verspreiding van de Paardenbloem in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Pissenlit. Dit betekent letterlijk "bedpisser". Ook in Nederland zie je deze naam als volksnaam vaak terug komen. De Paardenbloem, de bladeren hiervan, werd vaak gebruikt om nier problemen op te lossen. Het was een zogenaamd Diureticum. Een middel dat de afgifte van water door de nieren bevordert. Het gevolg hiervan is een verhoogde productie van urine.

De Duitse naam is Löwenzahn. Dit betekent weer "leeuwentand".

De Italiaanse naam is Dente di leone. Dit betekent ook weer "leeuwentand". Ook in Italië komt de Paardenbloem heel vaak voor en zijn er dus heel veel verschillende namen voor dezelfde plant. Er is dus niet één specifieke Italiaanse naam voor deze plant, dit verschilt per regio. De hier genoemde naam kan ook nog varianten hebben.

De Spaanse naam is Diente de león. Ook dit betekent "leeuwentand".

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Taràssaco comune. Dit is een combinatie van de Italiaanse benaming voor de wetenschappelijke naam en het woord Comune wat "algemeen" betekent.

De Zweedse naam is Maskrosor. Dit komt van Maskro en betekent "worm". Dit verwijst naar insecten, Thrips (Thysanoptera), die vaak in de bloemen zitten. De naam is betrekkelijk nieuw en is in gebruik sinds 1802.

De Noorse naam is Teglløvetann. Tegl komt van het Noorse tigl dat weer is afgeleid van het Latijnse tegula  dat "daksteen" betekent. Dit komt van tegere ' dat "bedekken" betekent. Waarom dit alles is mij niet bekend. Løvetann betekent "leeuwentand". Deze naam heeft alles te maken met de tanden op aan het eind van de kroonbladeren.

De Deense naam is Almindeligmælkebøtte. Dit betekent "algemene melkemmer". Dit vanwege het witte melksap.

Ecoogie

Bodem
Zonnige, zelden licht beschaduwde plaatsen op droge tot natte, voedselarme tot voedselrijke, matig zure tot kalkrijke, zoete tot zilte grond (alle grondsoorten).

Groeiplaats
Grasland (weiland, hooiland, uiterwaarden en gazons), bermen, dijken, zeeduinen (duinstruwelen, laagblijvend duingrasland, duinhellingen, zandduintjes en duinvalleien), hoge kwelders (schorren), muren, puin, langs spoorwegen (spoorbermen), ruderale plaatsen, braakliggende grond, akkers (akkerranden), tussen straatstenen, boomgaarden, bosranden, bossen (langs bospaden) en waterkanten (o.a. op steile wanden van bosbeken).

Verspreiding

Nederland
Zeer algemeen.

Vlaanderen
Vrij algemeen in de duinen.

Wallonië
Algemeen in de duinen en op de hoge zandgronden, vrij zeldzaam in Zuid-Limburg.

Wereld
Van de poolstreken tot in warm-gematigde gebieden. In de tropen alleen in gebergten.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Hoe past de paardenbloem zich aan in de stad?

Een zeer uitgebreid verhaal over de Paardenbloem geschreven door Piet Rieff, Hortus botanicus Leiden

Stoepplantje van de week

Bandvorming/Fasciatie, een veel voorkomend fenomeen bij Paardenbloemen

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten